Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davası

Soruşturma yahut kovuşturmanın belli koşulların gerektirmesi halinde daha etkin ve güvenli bir şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla “durdurma”, “yakalama”, “gözaltına alma”, “tutuklama”, “arama”, “el koyma” gibi koruma tedbirlerine başvurmak zorunlu olabilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki, söz konusu tedbirlerin hukuka uygun olması gerekmektedir. Koruma tedbirinin yalnızca usul olarak değil, ölçülülük ve yerindelik bakımından da hukuka uygun olması gereklidir.

Özellikle tutuklama tedbirinin hukuka aykırılığı sıklıkla görülebilmektedir. Tutuklama tedbiri bir cezalandırma aracı değildir. Ceza soruşturması ve kovuşturmasında tutuksuz yargılama asıl, tutuklu yargılanma istisnadır.

Koruma tedbirlerinin “kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı”, “çalışma hakkı”, “yerleşme ve seyahat hakkı” gibi birçok hakkın kısıtlaması nedeniyle kişiler zarara uğramaktadırlar. Hakkında koruma tedbiri uygulanan kişiler, aşağıda belirttiğimiz yasal koşulların da varlığı halinde zararlarının tazminini talep edebilirler.

Mevzuatımızda koruma tedbirleri nedeniyle tazminat talebinin hukuki dayanağını Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 19 ve 5237 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu madde 141-144 oluşturmaktadır.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Ceza Muhakemesi Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Tazminat Talep Edilebilecek Kişiler

5271 sayılı CMK’nın yedinci bölümünde ‘’Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat’’ ana başlığı altında 141, 142, 143 ve 144 üncü maddelerinde, tazminat isteme koşulları ve sonuçları kapsamlı bir  şekilde düzenlenmiştir. Mezkur kanun ile güvence altına alınan bazı haklarının ihlal edildiğini iddia eden kişiler maddi ve manevi tazminat davası açabilecektir. Suç soruşturması veya kovuşturması esnasında haksız koruma tedbiri uygulanan kişiler şu hallerde tazminat davası açabilirler:

• Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
• Kanuni gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,
• Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
• Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen,
• Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraat verilenler,
• Mahkum olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
• Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,
• Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
• Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,
• Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
• (Ek: 11/4/2013-6459/17 md.) Yakalama veya tutuklama işlemine karşı Kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan,

Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler.

Tazminat Talep Edemeyecek Kişiler

CMK ’nın 144. maddesinde kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan bazı kişilerin tazminat talebinde bulunamayacağı hükme bağlanmıştır. Bunlar;

• Gözaltı ve tutukluluk süresi başka bir hükümlülüğünden indirilenler haksız tutuklama veya haksız gözaltı nedeniyle tam bir tazminat değil, sembolik bir tazminat isteyebilirler. Çünkü, mahsup yoluyla hukuka aykırılık telafi edilmiş kabul edilmektedir.
• Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler haksız tutuklama, gözaltı veya el koyma nedeniyle tazminat isteyemez. Burada kastedilen tutuklandığı anda tazminat istemi yokken daha sonra getirilen düzenlemelerle tazminat istemine hak kazanması halinde kişinin tazminat talebi reddedilecektir. Örneğin yeniden düzenlemeyle ceza verilmesine yer olmadığına ilişkin bir karar verilmesi halinde kişi tutuklu kaldığı halde tazminat talebinde bulunamaz. (CMK m. 144/1-b)
• Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler haksız tutuklama, gözaltı veya el koyma nedeniyle tazminat isteyemez. Birden fazla suç olması ve bir suçtan beraat alıp diğerinden kovuşturmanın ertelenmesi kararı alınması halinde kişi tazminat isteyebilir mi? Kişi eğer tutuklandığı suçtan beraat almış diğer suçlardan erteleme aldığı takdirde tazminat davası açabilecektir. (CMK m. 144/1-c)
• Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler. (CMK m. 144/1-d)
• Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar. (CMK m.144/1-d )

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davasında Ceza Muhakemesi Kanunu 142. madde uyarınca Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davasında görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemeleridir. Yetkili yer mahkemesi ise zarara uğrayanın oturduğu yer mahkemesidir. Ancak eğer o yerdeki Ağır Ceza Mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir Ağır Ceza Mahkemesi yoksa en yakın Ağır Ceza Mahkemesinin bulunduğu yer, yer bakımından yetkili mahkemedir.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davası Açma Süresi

Ceza Muhakemesi Kanunu 142. madde uyarınca karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her halde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde açılması gerekir. Bu süreler hak düşürücü süre olduğundan mahkemece resen nazara alınır. Dolayısıyla bu sürelerin geçirilmesi halinde tazminat talebinde bulunulamaz.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davasında Harç Alınır Mı ?

Haksız koruma tedbiri nedeniyle açılan Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davası herhangi bir harca tabi değildir. Kişinin vekâletini bir avukata vermesiyle avukata, Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi gereğince hesaplanan nispi miktar ödenir. Bu miktar CMK 142/9’ da gösterilmiştir. “Tazminat davaları nedeniyle Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi gereğince hesaplanan nisbi avukatlık ücreti ödenir. Ancak, ödenecek miktar Tarifede sulh ceza hakimliklerinde takip edilen işler için belirlenen maktu ücretten az, ağır ceza mahkemelerinde takip edilen davalar için belirlenen maktu ücretten fazla olamaz.”

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Dava Dilekçesi

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası dilekçesi uzman bir avukat tarafından ayrıntılı bir biçimde oluşturulmalı ve dosya ile ilgili her detay önem arz etmektedir. Çünkü Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Dava Dilekçesindeki bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda mahkeme, eksikliğin 1 ay içinde giderilmesi gerektiğini aksi takdirde istemin reddedileceğini ilgiliye duyurur. Mahkemenin verdiği süre zarfında eksikleri giderilmeyen dilekçeler CMK m.142/4’e göre itiraz yolu açık olmak üzere mahkemece reddolunur.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Koruma Tedbiri Nedeniyle Tazminat Dava Dilekçe Örneği” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davasında Faiz Talep Edilebilir Mi?

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davasında zararı doğuran fiil ya da işlem tarihinden itibaren yasal faiz talebinde bulunulabilir. Yasal faiz talebinde bulunulmadığı takdirde daha sonra salt faiz talebiyle dava açılamayacağı gibi mahkeme tarafından re’sen faize hükmedilemez.  Faiz talep edilmekle birlikte başlangıç tarihi belirtilmemişse dava tarihinden itibaren faize hükmedilmelidir.

Dava değerinin kısmi ya da belirsiz açılması durumunda daha sonra dava değeri arttırıldığında arttırılan ya da ıslah edilen kısma da haksız işlem tarihinden itibaren faize hükmedilir.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Maddi Tazminat Miktarı Nasıl Belirlenir?

Hakim, tazminatın ödeme biçimi kapsamında aynen tazmin ve nakden tazmin olmak üzere iki tazmin biçimi tayin edebilmektedir. Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davalarında niteliği gereği genellikle aynen tazmin değil, zararın nakden tazmin yoluyla giderilmesine karar verilmekte nitekim davacılar da genel olarak nakden tazminat talep etmektedir.

Mahkeme davacının talep ettiği tazminat miktarı ile bağlı olup daha fazlasına karar veremez.

Bu durumda yoksun kalınan gelirin tazmini talep edilebilir. Davacı tutuklu kaldığı süre boyunca elde edemediği gelirlerini maddi tazminat adı altında alabilir. Bu hususta davacının haksız işlem ya da fiile maruz kaldığı tarihte ne iş yaptığı ve geliri önem arz etmektedir. Çalışmayan ya da itibar edilecek herhangi bir bilgi ve belge sunmayan bir işçinin zararı da net asgari ücret üzerinden hesaplanmaktadır.

Bu mahiyet de yoksun kalınan gelirin tazmini, terör tazminatının tazmini, huzur hakkı, tahliye için ödenen nakdi kefaletin yasal faizi, esas ceza dosyasında ödenen adli para cezasının iadesi, esas ceza dosyasında ödenen avukatlık ücreti, haksız el konulan araca ilişkin yediemin ücreti, haksız el konulan araca ilişkin vergi ve gecikme zamları, haksız el konulan araca ilişkin var ise değer kaybı, haksız el konulan araçta meydana gelen çürüme nedeniyle yapılan onarım ücreti, haksız el konulan araçtan dolayı yoksun kalınan kazanç kaybı maddi tazminat kalemleri olarak talep edilebilir.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Maddi Tazminat Kapsamında Neler Talep Edilemez?

• Hisse Senedinin Değerinde Meydana Gelen Değişiklik,
• Ek Ders Ücreti, Cezaevinde Yapılan Giderler,
• Bahşişler,
• Maaş Taltifi,
• İşçilik Alacakları,
• OYAK Nema Kaybı,
• Yemek Yardımı,
• Daha Sonra Davacıya Ödenen Maaş Farkı Faizi,
• Özel Bilirkişi Ücreti,
• Noter Masrafı,
• Uçuş Tazminatı,
• Rütbe, Terfi Ve Yurt Dışı Görev Maaş Farkları,
• Konut Ön Birikim Fonundan Kaynaklanan Kayıplar
• Cezaevinde Kullanılan Sağlık Cihazı Bedeli

gibi alacak kalemleri talep edilemez.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Manevi Tazminat Miktarı Nasıl Belirlenir?

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davasında manevi tazminat talep edilebilir. Bu husus ile haksız fiil ya da işlem neticesinde kişinin manevi bütünlüğünde iradesi dışında meydana gelen kayıpların telafisi amaçlanmaktadır.

Manevi tazminat ile kişinin sosyal çevresindeki itibarının sarsılması, özgürlüğünden mahkum kalması nedeniyle duyduğu acı, elem ve ızdırabın bir nebze de olsa tatmini amaçlanmaktadır.

Bu amaçla manevi tazminata hükmedilirken kişinin sosyal ve ekonomik durumu, toplumsal konumu, atılı suçun vasıf ve mahiyeti, aile ve sosyal çevresinden soyutlanıp soyutlanmadığı, kişinin maruz kaldığı acı, elem, ızdırap ve kişinin işini kaybetmesi vb. unsurlar dikkate alınır. 

Memurlar Koruma Tedbirleri Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat Talep Edebilir Mi?

Memurlar tutuklu veya gözaltında kaldığı süre boyunca meydana gelen manevi zararlarını talep edebilirken, maddi tazminat taleplerini öncelikle idareden talep etmesi gerekir, aksi halde doğrudan idari başvuru yapmaksızın ağır ceza mahkemelerinden açılan davanın reddine karar verilmektedir. Muhtarlar için de aynı şekilde ilgili kurumdan idari başvuru yapılması zorunludur.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat İstinaf ya da Temyiz Edilebilir Mi?

Ceza Muhakemesi Kanunu 142/8. madde uyarınca tazminat davasının reddi ya da kabulü kararlarına karşı, CMK madde 273 uyarınca 7 gün içinde bölge adliye mahkemesine istinaf yoluna başvurabilir.

Bölge adliye mahkemesi kararlarına karşı kararın tebliği tarihinden itibaren 15 günlük süre içerisinde temyiz yoluna başvurulabilir. Temyiz başvurusu için hükmün kesinlik sınırını aşması lazım.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Alacakları Nasıl Tahsil Edilir?

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası sonucunda hükmedilen tazminatın devletten tahsili mümkündür. Ancak verilen kararın icrası için öncelikle mahkeme kararının kesinleşmesi gerekmektedir. Karar kesinleştikten sonra da öncelikle idareye başvurulması gerekmektedir.

CMK ’nın 142. maddesinde kesinleşen mahkeme kararında hükmedilen tazminat ve vekalet ücretinin ödenmesi için öncelikle idareye yazılı başvuru yapılması gerektiği belirtilmiştir. İdare, yapılan başvurudan itibaren 30 gün içerisinde bu bedeli bildirilen banka hesabına yatırmak zorundadır. Eğer idare bu 30 günlük süre içerisinde bildirilen banka hesabına ödeme yapmazsa icra işlemi yapılabilir.

Tazminatın Geri Alınması

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası sonucunda devletten aldıkları tazminatı, sonradan hakkında mahkumiyet kararı verilen veya beraat kararı kaldırılan hallerde devlete geri ödemek zorunda oldukları bir durumdur. Bu durum, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 143. maddesinde düzenlenmiştir.

”Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası açılan ve mahkûm edilenlerle, yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkum edilenlere ödenmiş tazminatların mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanarak geri alınır. Bu karara itiraz edilebilir.”

Tazminatın geri alınması kararına itiraz edilebilmesi mümkündür.

Bu koşullardan herhangi biri gerçekleştiğinde, Cumhuriyet Savcısı, tazminata karar veren mahkemeye yazılı olarak başvurarak, tazminatın geri alınması için karar verilmesini isteyebilir. Mahkeme, dosya üzerinde incelemesini yaparak, geri isteme koşullarının gerçekleşip gerçekleşmediğini değerlendirecek ve kararını verecektir. Bu karara karşı, tazminat alan kişi veya devlet itiraz edebilir.

Tazminatın geri alınmasında, ödenen tazminatın mahkumiyet süresine ilişkin kısmı geri istenir. Eğer gözaltı ve tutukluluk süreleri, mahkumiyet süresini aşmışsa, o sürenin karşılığı kişiye bırakılır. Tazminatın geri alınmasında, kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanır.

Ayrıca, koruma tedbirinin uygulanmasına neden olan suç veya yalan tanıklık nedeniyle gözaltına alınma ve tutuklama halinde, devlet, iftira eden veya yalan tanıklıkta bulunan kişiye de rücu eder. Bu durumda, devlet, ödediği tazminatı, o kişiden tahsil edebilmektedir..

Sonuç

Sanık veya şüphelinin suçu işleyip işlemediği henüz belli olmadan başvurulan koruma tedbirleri, kişi hak ve özgürlüklerine önemli müdahaleleri gerektirmektedir. Örneğin; tutuklama kişi özgürlüğüne, el koyma mülkiyet hakkına müdahale sonucunu doğurmaktadır. İşte koruma tedbirlerinin uygulanması nedeniyle bazı zararlar doğabilecektir. Haksız tutuklama ve diğer koruma tedbirleri nedeniyle açılacak tazminat davaları ve ceza davaları ile ilgili olarak hukuki bilgi ve görüş almak üzere bizimle İLETİŞİM geçebilirsiniz.