Tenkis Davası

Tenkis davası, miras bırakanın ölüme bağlı tasarrufunun, mirasçının saklı payı üzerindeki haksız müdahalesinin saklı pay oranını koruyacak kadar indirilmesidir. Yani diğer bir tanımla tenkis davası, miras bırakanın tasarruf özgürlüğünü aşarak saklı pay sahibi mirasçıların miras hakkına yaptığı tecavüzün giderilmesi ve miras bırakanın yaptığı tasarrufun kanuni sınırlar içerisine çekilmesi için açılan bir davadır. Saklı pay mirasçıları, miras bırakanın saklı payına el atması durumunda tenkis davası açarak, saklı paylarının kendilerine iade edilmesini talep edebilmektedir. Davada ölüme bağlı tasarrufun iptali değil, değiştirilmesi söz konusu olmaktadır.

Tenkis davası Türk Medeni Kanunu’nun 560. maddesinde düzenlenmiştir:

“Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, miras bırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler. Yasal mirasçıların paylarına ilişkin olarak tasarrufta yer alan kurallar, miras bırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça, sadece paylaştırma kuralları sayılır.”

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Türk Medeni Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Tenkis Kelimesi TDK Anlamı

Tenkis Arapça kökenli bir kelime olup eksiltme azaltma anlamlarına gelmektedir. Tenkis etmek azaltmak demektir.

Tenkis Davası Hangi Hallerde Açılır?

Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, miras bırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisi için dava açabilmektedir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Saklı Pay Nedir?” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Tenkis Davasını Kimler Açabilir?

Tenkis davası, yalnızca saklı pay sahibi olan mirasçılar tarafından açılabilmektedir. Saklı paylı mirasçılar bir arada tenkis davası açabileceği gibi ayrı ayrı da tenkis davası açabilir. Burada önemli olan husus; saklı paylı mirasçılar yalnızca kendileri için tenkis davası açabilmektedir.

Tenkis davasının açılması saklı paylı mirasçıya sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğundan bir başkası, mirasçıya ait bu hakkı öne sürerek dava açamamaktadır. Ayrıca miras bırakan tasarruf sınırını aşmış dahi olsa mirasçılar terekeden saklı paylarını elde edebiliyorsa tenkis davası açılamaz, açılması halinde ise tenkis davası mahkeme tarafından reddedilmektedir. Tasarruf sınırı, kişinin mirası üzerinde yapabileceği tasarrufa saklı paylar vasıtasıyla yapılan sınırlama anlamına gelir. Reddi miras hali ayrıca değerlendirilmelidir.

Eğer saklı paylı mirasçılardan biri saklı payı için mahkemeye başvurur ise yalnızca kendi saklı payını tenkis edebilmektedir. Her saklı pay sahibi mirasçı kendi adına saklı paylarının zedelendiğine dair tenkis davası açmalıdır.

Tenkis Davası Şartları

• Murisin sağlararası ya da ölüme bağlı tasarruflarında tasarruf sınırını aşmış olması gerekmektedir.
• Saklı pay sahibi mirasçıların terekeden saklı paylarını tahsis edememiş olması gerekir.
• Saklı paylı mirasçıların saklı paylarını elde edememiş olmasının sebebi murisin tasarruf miktarını aşması olmalıdır.
• Tenkis davasının kanunda öngörülen zamanaşımı süresini aşmamış ve hak düşürücü süre içerisinde açılmış olması gerekir.
• Tenkis davası yalnızca saklı pay sahibi mirasçılar tarafından açılabilmektedir. Bir başkası mirasçı adına dava açamamaktadır.
• Tereke mahkemeye başvurularak belirlenmelidir.

Tüm bu hallerin tamamı bir arada mevcut ise tenkis davası açılabilir.

Kimler Tenkis Davasını Açamaz?

Saklı payını elde eden mirasçılar tenkis davası açamaz. Saklı payın ihlal edilmesi şarttır. Davayı açacak kişiler bakımından mirasçı dışındaki kişiler temsilen dava açamazlar. Miras payını devralanlar veya vasiyeti yerine getirme görevlisi, tereke temsilcisi ve tasfiye memuru tarafından tenkis davası açılamamaktadır. Saklı pay sahipleri 18 yaşından küçük ya da kısıtlı ise yasal temsilcisi tarafından da tenkis davası açılıp saklı payın zedelenmesi iddiasında bulunulabilmektedir.

Saklı Paylı Mirasçıların Alacaklıları Tenkis Davası Açabilir mi?

Türk Medeni Kanunu 562. maddesi saklı paylı mirasçıların alacaklılarının da bazı hallerde tenkis davasını açabileceğini düzenlemiştir:

“Miras bırakan, tasarruf edebileceği kısmı aştığında, saklı payı zedelenen mirasçı, iflâsı hâlinde iflâs dairesinin veya mirasın geçtiği tarihte kendisine karşı ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklıların ihtarına rağmen tenkis davası açmazsa, iflâs idaresi veya bu alacaklılar, alacaklarının elde edilmesi için gerekli olan oranda ve mirasçıya tanınan süre içinde tenkis davası açabilirler. Mirasçılıktan çıkarılanın çıkarma tasarrufuna itiraz etmemesi durumunda da iflâs idaresi veya alacaklılar, aynı koşullarla tenkis davası açabilirler.”

Alacaklıların tenkis davası açabilmesi için şartlar aşağıda olduğu gibidir; 

• Alacaklıların elinde saklı paylı mirasçı hakkında mirasın açıldığı tarihte aciz vesikası bulunmalıdır. 
• Alacaklılar ve iflas masasının, saklı paylı mirasçıya tenkis davası açması için bir süre vermiş olması, bu süre içinde borçlu dava açmamış olmalıdır.

DİKKAT : Miras açıldıktan sonra alınacak olan aciz vesikası alacaklının tenkis davası açması için geçerli bulunmamaktadır.

Tenkis Davası Kime Karşı Açılır?

Tenkis davasının davalısı miras bırakanın tasarruf etme oranını aşarak mirasçıların saklı paylarını ihlal etmek suretiyle kazandırılan ve tenkise tabi olabilen kazandırmaların yapıldığı kişidir. Bu kişi yasal mirasçı olabileceği gibi üçüncü bir kişi de olabilmektedir. Dava açılacak kişi hayatını kaybetmişse mirasçılarına da tenkis davası açılabilmektedir. Birden fazla kişiye karşı tenkis davası açılması gerekiyorsa bu kişilerden her biri davalı olmaktadır.

DİKKAT : Tenkis davası nispi bir davadır. Dolayısıyla, istisnai durumlar hariç olmak üzere tenkis davası miras bırakanın tenkise tabi kazandırma yaptığı kişiden başkasına açılmamalıdır.

Miras Bırakanın Yaptığı Bağışların Tenkis Davasına Konu Olması

Miras bırakanın sağken yaptığı bağışlar, aşağıdaki durumlarda mirasta tenkise konu olabilir;

• Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar
• Miras bırakanın ölümünden önceki bir yıl içerisinde adetlere uygun olarak verdiği hediyeler dışındaki her türlü bağışlamaları

Burada, gizli bağış kavramını açıklamakta da fayda vardır; zira ölenin gizli bağış yoluyla yapılan bağışlamalar da, yukarıdaki kapsama giriyorsa ve tenkis şartlarını sağlıyorsa, tenkis davasına konu olabilir. Gizli bağış, ölenin üçüncü kişiden parasını ödeyerek satın aldığı fakat kendi adına değil, bir başka kişi adına kayıt ettirmesi durumuna denir.

DİKKAT : Miras bırakanın parasını ödeyerek üçüncü bir kişiden satın aldığı evi, tapu sicilinde kendi üzerine değil, başka kişi üzerine kaydettirmesi, gizli bağışa örnektir.

Ölenin Hayat Sigortasının Tenkis Davasına Konu Olması

Medeni Kanunda, tenkise tabi olacak kazandırmalar arasında, hayat sigortaları da sayılmaktadır. Eğer ki, miras bırakanın hayat sigortası ile üçüncü kişinin elde edeceği sigorta tazminatı meblağı, mirasçıların saklı payını ihlal ediyorsa, tenkis davasına konu olabilir.

Hayat sigortasının tenkise konu olabilmesi için, aşağıdaki koşulların varlığı gereklidir;

• Hayat sigortasının primleri, miras bırakan tarafından ödenmiş olmalıdır
• Hayat sigortasında üçüncü bir kişi lehtar olarak karşılıksız gösterilmiş olmalıdır

Tenkis Davasında İspat Yükü Kimdedir?

Tenkis davasında ispat yükü davacıya ait olup davacı;

• Saklı Paylı Mirasçı Olduğunu
• Saklı Payının İhlal Edildiğini
• Saklı Payına Haksız Olarak El Atıldığını

vb. tüm iddialarını ispatlamakla yükümlüdür.

Tenkis Davasında Zamanaşımı

Tenkis davası zamanaşımı süresi Türk Medeni Kanunu’nun 571. maddesinde düzenlenmiştir;

“Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.”

Mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak 1(bir) yıl ve her halde vasiyetnamenin açılma tarihinin veya diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle tenkis davası açma hakkı düşer. Bu bir ve on yıllık süreler zamanaşımı süreleri değil, hak düşürücü sürelerdir. Bunun sonucu olarak da borçlu tarafından ileri sürülmese de hakim tarafından dikkate alınması gerekecektir ve hak düşürücü sürenin aşılmış olması hususu her zaman ileri sürülebilir.

DİKKAT : İleride doğabilecek hak kayıplarının önüne geçebilmek adına tenkis davası açma süresi ve yetkili mahkeme gibi hususlara dikkat edilmesi önem arz etmektedir.

Muvazaa ve Tenkis Davası

Uygulamada muris muvazaasına dayanan tapu iptali ve tescil davası ile tenkis davası karıştırılabilmekte; ikisi arasındaki farkın anlaşılmasında tereddütler oluşabilmektedir. Tenkis davası, murisin, mirasçıların saklı paylarını ihlâl ederek yaptığı tasarrufların iptalini konu alır. Saklı paylı mirasçılar ve saklı pay oranları, TMK m. 505 ve 506. maddelerde belirtilmiştir. Tenkis davası da, TMK m. 560 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir.

Davanın Konusunu Oluşturan Tasarruf Açısından

Tenkis davası, geçerli şekilde yapılan işlemlere karşı açılır. Buna karşılık muris muvazaası davası, geçersiz (muvazaalı) işleme karşı açılır. Örneğin muris bir vasiyetname yapar ve sahibi olduğu taşınmazı mirasçılardan birine vasiyet olarak bırakırsa, diğer mirasçılar, saklı payları oranında tenkis davası açabilirler. Satış suretiyle gerçekleştirilen temlik işleminin muvazaalı olduğu, yani geçersizliği iddia ediliyorsa, tenkise konu olamayacaktır. Zaten satış işleminin geçerli olması halinde de, ivazlı işlem olacağından yine tenkise tabi olamayacaktır (YHGK, 13/04/20211T., 2010/1-701 E., 2011/130 K.)

Tenkis davasının konusunu hem ölüme bağlı tasarruflar, hem de sağlararası sözleşmeler oluşturur. Ölüme bağlı tasarrufların tenkise tâbi olması için saklı payın zedelenmiş olması yeterli olup, ölüme bağlı tasarruflar mutlak tenkise tabidir. Buna karşılık, sağlararası tasarruflarda sınırlama vardır.

Türk Medeni Kanunu’nun 565. maddesine göre; Aşağıdaki karşılıksız kazandırmalar, ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tâbidir:

1. Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
3. Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.

Davacı Açısından

Tenkis davasını sadece saklı pay sahibi mirasçılar açabilirken, muris muvazaası davasını tüm mirasçılar açabilir. Saklı pay sahibi olması gerekmez.

Zamanaşımı Açısından

Muvazaa iddiasına dayalı davalar zamanaşımına ve hak düşürücü süreye tabi olmaksızın her zaman açılabilirken, tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer (TMK m. 571/1).

Talebin Kapsamı Bakımından

Tenkis davasında, tasarrufun saklı pay oranında iptali veya bedel tahsili istenir. Muris muvazaasında ise işlemin tümden iptali istenir. Zira işlem muvazaalı olması nedeniyle geçersizdir.

Yetkili Mahkeme Bakımından

Tenkis davasında, tereke davalarına özgü kurallar uygulanır ve murisin son yerleşim yeri mahkemesinde açılır. Buna karşılık muris muvazaasına dayanan tapu iptali ve tescil davası, HMK m. 12 gereğince taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde açılır.

DİKKAT : Muvazaa ve Tenkis Davaları; amaç yönünden birbirlerine benzer yönleri  olsa da tamamen ayrı ve farklı davalardır. Birinin yerine diğerini açmanız davayı kaybetmenize sebep olur. 

Mirasta Denkleştirme (İade) ve Tenkisin (İndirme) Farkları

Miras hukukunda denkleştirme, tenkis kavramına nazaran daha dar bir kavramdır. Denkleştirme; miras bırakanın ölümünden önce, mirasçılarından birisi veya bir kaçına, miras haklarına mahsuben yaptığı sağlararası kazandırmalar için söz konusu olmaktadır. Miras bırakan, böyle bir tasarrufta bulunmuşsa yani vasiyetname ile yapılan kazandırmalar hariç olmak üzere sağlararası kazandırma yapmışsa, diğer mirasçılar bu kazancın terekeye iadesini talep edebilmektedirler. Mirasçıların miras payları terekeye iade edilen tutarlar da dikkate alınarak hesaplanmaktadır.

İade (denkleştirme) davası açabilmek için saklı paylı mirasçı olmak gerekmezken tenkis davası açmak için saklı paylı mirasçı olunması gerekmektedir. Halbuki denkleştirme davası için saklı payı bulunmayan yasal mirasçı da denkleştirme (iade) davası açabilmektedir.

Mirasta denkleştirme işleminde; sadece miras bırakanın sağlararası tasarrufları dikkate alınırken tenkis davasında, miras bırakının hem ölüme bağlı tasarrufları hem de sağlararası tasarrufları dikkate alınmaktadır.

Diğer bir fark ise tenkis davası, hem yasal mirasçılar hem de atanmış mirasçılara karşı açılabilirken denkleştirme davası atanmış mirasçıya karşı açılamamaktadır.

DİKKAT :  Tenkis davası ve Denkleştirme davaları her ne kadar teoride birbirine benzese de teknik olarak farklı talepler içeren ve sonuçlar doğuran davalardır.

Tenkis Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme

Tenkis davasının açılabileceği görevli mahkemeler Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Tenkis davasında yetkili mahkeme ise murisin yani miras bırakanın ölmeden önceki son yerleşim yeri mahkemesidir.

Tenkis Davası Ne Kadar Sürer?

Tenkis davasının süresi mirasçıların sayısı ve terekeye dahil olan malvarlığının hacmine göre değişir. Hukuk davaları genellikle 1.5 sene kadar sürer, istinaf ve temyiz aşamaları ile birlikte 5 yıla kadar uzayabilir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Tenkis Davası Dilekçe Örneği” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

DİKKAT : Tenkis davasının en önemli ayrıntılarından biri ise Tenkis dava dilekçesidir. Tenkis dava dilekçesi, titizlikle hazırlanmalı, dilekçeye konulacak hususlarla ilgili hukuki zemin oluşturulmalı ve dava kaybettirecek fahiş hatalarda bulunulmamalıdır. Bu nedenle tenkis davası dilekçesinin internette bulunan örnek – taslaklar üzerinden hazırlanması büyük hak kayıplarına neden olunabilir. 

Tenkiste Sıra

Miras bırakanın tenkise tabii tasarruflarının birden fazla olması durumunda ilk olarak hangi tasarrufun değiştirileceği hususu gündeme gelmektedir. Bu husus Türk Medeni Kanunu 570. maddede düzenlenmiştir. 

“Tenkis, saklı pay tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan; bu yetmezse, en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlararası kazandırmalardan yapılır. Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.”

denilerek, tenkis bakımından önceliğin ölüme bağlı tasarruflarda olduğu hüküm altına alınmıştır. Bunun sebebi ise miras bırakanın saklı payı zedeleme kastının ilk olarak ölüme bağlı tasarruflarda kendini göstereceğidir. Nitekim kişi mirasçısının saklı payına ulaşamaması hususunda bir düzenleme yapacaksa ölüme bağlı tasarruflar üzerinde yapılması daha yüksek ihtimaldir. Ölüme bağlı tasarrufların tenkis edilmesi sonucunda saklı pay mirasçılar saklı paylarına kavuşmuşsa, sağlar arası tasarruflar tenkis edilemeyecektir.

Ölüme bağlı tasarrufların tenkis edilmesine rağmen mirasçılar saklı paylarını elde edememişse sağlar arası tasarruflar tenkise tabi tutulacaktır. Sağlar arası tasarruflar içerisinde ise öncelik miras bırakanın ölüm tarihine en yakın tasarruftur. Sağlar arası tasarruflar en yeni tarihten başlamak üzere tenkise tabii tutulur. Eğer sağlar arası tasarrufların tenkisi de saklı pay mirasçıların saklı paylarının iadesine yeterli gelmediyse kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlar arası kazandırmalar tenkise konu edilir.

Tenkis Davasında Kullanılabilecek Deliller Nelerdir?

• Tenkis davasında en önemli delil, miras bırakanın vasiyetnamesi veya bağış ile ilgili yazılı belgelerdir. 
• Vasiyetname, miras bırakanın ölümünden sonra düzenlenen vasiyetname, mirasın nasıl paylaştırıldığını gösteren bir belgedir. Eğer mirasçıların yasal payları ihlal edilmişse, vasiyetnamenin içeriği mahkeme tarafından incelenir. 
• Miras Bırakanın Malvarlığını Gösteren Belgeler 
• Nüfus Kayıtları 
• Tanıklar ve Tanıklık 

Tenkis Davasında İspat Yükümlülüğü Kimdedir?

Tenkis davasında ispat yükümlülüğü, davayı açan tarafın yani saklı paylı mirasçının üzerindedir. Saklı paylı mirasçı, miras bırakanın tasarruflarının saklı paylarına tecavüz ettiğini iddia ettiği için bu iddiasını kanıtlamakla yükümlüdür. 

Sonuç

Tenkis davası, mirasçılar arasında adaletin sağlanması açısından büyük bir önem taşır. Mirasçılar, kendilerine tanınan saklı payın ihlal edilmesi durumunda tenkis davası açarak haklarını geri kazanabilirler. Yasal işlemlerin doğru ve etkili bir şekilde yürütülmesi için bizimle İLETİŞİM geçiniz.