Gemi Adamlarının Hakları

Gemi adamı hakları, Deniz İş Kanunu’nda düzenlenmekle birlikte ücret, avans, iaşe, ikamet, yıllık ücretli izin, hafta tatili ve genel tatil, fazla çalışma ücreti, sosyal güvenlik, kıdem ve ihbar tazminatıdır. Gemi adamı bu hakların yanı sıra Türk Ticaret Kanunu’nda özel alacaklı sayılmıştır ve gemi adamına bu bağlamda rehin hakkı tanınmıştır. Bu bağlamda gemi adamının kimler olduğu önem arz etmekle birlikte bu kişilere sağlanan hakların bilinmesi de önemlidir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Deniz İş Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Gemi Adamı Kimdir?

Denizde çalışma, karada işçilikten farklı koşullar ve zorluklar içerdiği için gemi personeli, genel İş Kanunu’na tabi tutulmamış, 854 sayılı Deniz İş Kanunu’na bağlanmıştır.

Deniz İş Kanunu’nun 2/B maddesinde gemi adamı genel olarak tanımlanmıştır. Deniz iş hukukuna göre gemi adamı, gemide hizmet sözleşmesiyle çalışan kaptan, zabitler, tayfa ve diğer personeldir. Bu tanıma göre, gemi adamının tek farkı, İş Kanunu’nda düzenlenen işçiden farklı olarak gemide çalışmasıdır.

Gemi adamının tanımı, Ticaret Hukuku başta olmak üzere diğer kanun ve yönetmeliklerde de bulunmaktadır. Türk Ticaret Kanunu’nun 934. maddesinde gemi adamı, kaptan, gemi zabitleri, tayfalar ve diğer gemi personeli olarak tanımlanmıştır. Gemi adamı Yönetmeliği’nde ise gemi adamı, geminin kaptanını, zabitlerini, yardımcı zabitlerini, stajyerlerini, tayfalarını ve yardımcı hizmet personelini kapsar şeklinde belirtilmiştir. Bu tanımlar, gemi adamının işlevlerini ve kapsamını belirlemekte ve Deniz İş Kanunu’nun uygulanmasına yol açmaktadır.

Deniz İş Kanunu’nun 1. maddesi gereğince, Türk bayrağını taşıyan ve 100 Gros Tonilato veya daha büyük gemilerde bir hizmet sözleşmesiyle çalışan gemi adamları ve işverenleri için uygulanır. Eğer gemi 100 Gros Tonilato altında olsa bile, aynı işverene ait gemilerin toplam Gros Tonilatosu 100 veya daha fazlaysa veya işveren en az 5 gemi adamı çalıştırıyorsa yine Deniz İş Hukuku uygulanır.

Deniz İş Sözleşmesi Nedir?

Deniz İş Hukuku, gemilerde iş sözleşmesi ile çalışan gemi adamları ile işverenleri arasındaki çalışma ilişkilerini düzenlemektedir.

Deniz İş Kanunu’nda iş sözleşmesinin tanımına yer verilmemiştir. Ancak Borçlar Kanunu 393. maddesinde hizmet sözleşmesi, işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi ve işverenin de ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşme olarak tanımlanmıştır. Yine Benzer şekilde İş Kanunu 8. maddesinde de iş sözleşmesi, bir tarafın (işçisi) bağımlı olarak iş görmeyi diğer tarafın (işveren) ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşme olarak tanımlanmıştır.

Buna göre; yukarıda bahsettiğimiz üzere Deniz İş Kanunu’nda iş sözleşmesinin tanımına yer verilmemiş ve deniz iş sözleşmesinin unsurları, Türk Borçlar Kanunu ve 4857 Sayılı İş Kanunu’nda yer alan tanımlardan yola çıkılarak belirlenmektedir.

İş Kanunu’na bağlı olarak belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler için iş sözleşmesi herhangi bir şekle değildir. Ayrıca iş sözleşmesinin yazılı yapılması zorunluluğu da bulunmamaktadır. Fakat 854 Sayılı Deniz İş Kanunu’nun 5. maddesi, gemi adamı ile işveren veya işveren vekiliyle arasında iş sözleşmesinin ispat bakımından yazılı olarak yapılması gerektiği ve taraflardan her birine birer nüsha verileceği belirtilmiştir. Deniz iş sözleşmesinin yazılı yapılmaması halinde ise Deniz İş Kanunu bakımından işverene idari para cezası yaptırımı öngörülmüştür. Bu nedenle Deniz iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması aranmakta aksi halde işverene idari para cezası müeyyidesi uygulanacaktır.

Deniz İş Kanunu 5. madde uyarınca yazılı olarak yapılması gereken deniz iş sözleşmesi, Deniz İş Kanunu 6.madde düzenlemesine göre ise deniz iş sözleşmesi şu bilgileri de içermelidir:

• İşverenin Adı ve Soyadıyla İkametgâh Adresi,
• Gemi Adamının Adı, Soyadı, Doğum Tarihi ve Yeri, Sicil Numarası ve İkametgâh Adresi,
• Gemi Adamının Çalışacağı Geminin İsmi, Sicil Numarası, Gros Tonilatosu ve Kaydedildiği Sicil Dairesi 
• Aktin Yapıldığı Yer ve Tarih,
• Gemi Adamının Göreceği İş,
• Gemi Adamının Hizmete Başlayacağı Yer ve Tarih,
• Hizmet Akdinin Belirli Bir Süre İçin Yapılmış Olup Olmadığı, Belli Bir Süre İçin Yapılmış İse Süresi veya Sefer Üzerine İse Hangi Sefer Olduğu,
• Kararlaştırılan Ücret Esası İle Miktarı,
• Ücretin Ödeme Zamanı ve Yeri İle Zorunlu Tutulan İşverenler İçin Gemi Adamının Ücret, Prim, İkramiye ve Her Çeşit İstihkakının Ödeneceği Banka Özel Hesap Numarası,
• Avans Şartları,
• Diğer İş Şartları,

Kanunun açık düzenlemesi ile gerekli görülen bu unsurların yanında sözleşmeye tarafların anlaşması ile sendika yahut Toplu İş Sözleşmesine ilişkin hükümlerin de yazılması mümkündür.

Deniz İş Kanuna Göre Gemi Adamı Hakları

Gemi adamı hakları Deniz İş Kanunu’nda düzenlenmektedir. Gemi adamı hakları, hizmet akdine dayanarak gemide çalışan kişilerin yasal haklarını ve sosyal güvencelerini kapsamaktadır. Gemi adamlarının hakları, denizcilik endüstrisinin sürdürülebilirliği ve çalışanların refahı açısından büyük önem taşımaktadır.

Gemi adamı hakları şöyledir:

• Ücret
• Avans
• İaşe
• İkamet
• Yıllık Ücretli İzin
• Hafta Tatili ve Genel Tatil
• Fazla Çalışma Ücreti
• Sosyal Güvenlik
• Kıdem Tazminatı
• İhbar Tazminatı

Gemi Çalışanının Ücreti

Anayasal angarya yasağı gereği deniz hizmet sözleşmesinin önemli unsurlarından birisi de ücret kavramıdır. Donatan ile gemi adamları arasında yapılan deniz hizmet sözleşmesi gereğince ücret ve ücretin yer zaman veya kimin tarafından (donatan veya vekil) ödeneceği tespit edilir.

Verilen avanslar arla ödenen ücretlerin yazıldığı noterlikçe tasdik edilen ücret ödeme defteri her gemide bulunması gerekmektedir. Bunun istisnası olarak liman seferi yapan gemilerde işverenin bürosunda da bu defterin tutulabilmesi mümkündür.

Gemi çalışanının ücreti kapsamında çalışılmadığı halde ücretlendirilen hafta tatili ya da yıllık izin gibi ödemeler de bulunmaktadır. İlgili kanunlarda yazılı bulunan ulusal bayram ve genel tatil günlerinde, bir iş karşılığı olmaksızın bir günlük ücreti tutarında tatil ücreti ücret ödeme şekline bakılmaksızın ayrıca ödenir.

Gemi adamları ile dona atanlar arasında akdedilen hizmet sözleşmesinin sona ermesi veya bozulması halinde gemi adamının ücreti hemen ve tam olarak ödenmelidir. Gemi adamlarının ücretinin ödenmesinin süresi bir aydan fazla olamaz.

Gemi adamının günlük ücret tutarından fazla olmayacak şekilde taraflar sözleşme veya toplu sözleşme ile gemi adamının ileride verebileceği zararlara karşılık olmak üzere üzerinden geçici olarak bir kesinti yapılmasını kararlaştırabilirler.

Gemi Adamlarının Kıdem Tazminatı Hakkı ve Şartları

Gemi adamının kıdem tazminatı alabilmesi için hizmet sözleşmesinin belirli şekilde sona ermesi gerekiyor. 

• İşveren hizmet sözleşmesinin sona erdirdiği durumlarda 
• Gemi adamı hizmet sözleşmesinin sona erdirdiği durumlarda 
• Gemi adamının zorunlu askerlik nedeniyle işinden ayrılması durumunda
• Gemi adamının hizmet sözleşmesini bağlı bulunduğu kurumdan; yaşlılık, emeklilik, malüllük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla feshetmesi durumunda
• Geminin kaybolması, terk edilmesi, savaş ganimeti olması yahut Türk bayrağı çekme hakkını kaybetmesi suretiyle hizmet sözleşmesinin sona ermesi durumunda
• Gemi adamının ölmesi durumunda

Buna göre hizmet sözleşmesinin sona erdiği yukarıda bahsedildiği durumlarda kıdem tazminatı alınabilir.

İşveren Tarafından Fesih : İşverenin gemi adamını işten çıkarması, kıdem tazminatı alacağını ortaya çıkarır.. Ancak işveren gemi adamını Deniz İş Kanunu madde 14/1 hükmü uyarınca işten çıkarmışsa ve bu işleminde haklı ise bu durumda gemi adamı kıdem tazminatı hakkını kaybeder. 

Gemi Adamının İstifa Etmesi : Gemi adamı herhangi geçerli bir nedeni olmadan istifa ederse kıdem tazminatı hakkını kaybeder. Ancak Deniz İş Kanunu madde 14/2 ve 14/3 uyarınca işten ayrılırsa kıdem tazminatına hak kazanır. Bu haller şunlardır:

• İşveren gemi adamının ücretini kanun hükmü veya hizmet sözleşmesine uygun şekilde ödemiyorsa,
• İşveren kanun hükümlerine, hizmet sözleşmesine veya gemi adamı ile arasındaki anlaşma ve diğer şartlara aykırı hareket ediyorsa,
• İşveren gemi adamına karşı; denizcilik teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket ediyorsa,
• Gemi herhangi bir sebeple 30 günden fazla olacak şekilde seferden kaldırılmışsa,
• Gemi adamı kusurlu veya kusursuz olarak herhangi bir nedenle sürekli olarak gemide çalışmasına engel olan bir hastalığa yakalanmış yahut engelli hale gelmişse,

Yaşlılık, Emeklilik, Malüllük Aylığı yahut Toptan Ödeme Almak Amacıyla Fesih : Kıdem tazminatı alabilmek için; gemi adamı aylık veya toptan ödemeye hak kazandığını ve kendisine aylık bağlanması yahut toptan ödeme yapılması için yaşlılık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kuruma yahut sandığa müracaat ettiğini belgelemelidir.

Gemi Adamının Ölmesi : Gemi çalışanı öldüğü zaman işverenin kıdem tazminatı borcu doğar. Burada gemi adamının diğer tazminat şartlarını sağlamış olması durumunda bu kıdem tazminatını mirasçıları alır.

Askerlik Nedeniyle Fesih : Gemi adamının zorunlu askere gitme yükümlülüğü ona kıdem tazminatı için hak kazandırır. Kıdem tazminatının diğer şartları sağlanmışsa, askere gidecek olan gemi adamı sözleşmeyi sona erdirerek kıdem tazminatına hak kazanabilir. İş Kanununa bağlı olarak çalışan işçilerde askere gideceği zaman kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilme yahut askerden sonra işine devam edebilme şeklinde seçimlik bir hak söz konusudur. 

Geminin Türk Bayrağı Çekme Hakkını Kaybetmesi : Türk Ticaret Kanunu 940 ve 941 maddelerine göre gemiler Türk Bayrağı çekme hakkına sahip olur. Burada yer alan unsurlardan birisi sona erdiğinde gemi bayrak çekme hakkını kaybeder. İşte böyle bir durumun gerçekleşmesi ve buna bağlı olarak gemi adamının hizmet sözleşmesinin sonlanması durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Benzer şekilde geminin kaybolması, terk edilmesi, savaş ganimeti olarak gitmesi vs. durumları da tazminata hak kazandırır.

Gemi adamının ne zaman kıdem tazminatı alabileceğine ilişkin genel kurallar yukarıda bahsettiğimiz şekildedir. Görüldüğü üzere çoğu durumda gemi adamı kıdem tazminatı alabilir. Ancak belirtmemiz gerekiyor ki her somut olayın kendine has özellikleri vardır. Yani bir somut olaya iş hukuku mevzuatının hatta diğer kanunların farklı yerlerindeki hükümler etki ediyor olabilir. Bu nedenle bu tarz hukuki uyuşmazlıklarda bizimle İLETİŞİM geçiniz.

Kıdem Tazminatına Uygulanacak Faiz

4857 Sayılı iş Kanununa tabi işçilerin kıdem tazminatına alacaklarına uygulanacak faiz en yüksek banka mevduat faizi olarak açıkça düzenlenmiştir. Ancak 854 Sayılı Deniz İş Kanunu’nda bu konuya ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2021/3508 esas sayılı 15.04.2021 tarihli kararında Davacının tabi olduğu Deniz İş Kanunu’nda kıdem tazminatına yürütülecek faize ilişkin özel bir hüküm bulunmadığı gerekçesiyle 4857 Sayılı İş Kanununa tabi işçilik alacaklarına uygulanan ve kanunda açıkça düzenlenen mevduata uygulanan en yüksek faiz oranının gemi adamının alacaklarına uygulanması mümkün olmayacağına ve Deniz İş Kanunu kapsamında çalışan gemi adamı davacı yönünden kıdem tazminatına ilişkin faizin yasal faiz olarak uygulanması gerektiğini hükmetmiştir. Yargıtay’ın kararı bu uyuşmazlıkta önemli maddi bir fark yaratmamış olsa dahi işverenin lehine sonuçlanmıştır.

Gemi Adamlarının Çalışma Süresi

Deniz İş Kanunu’nun 26/1 maddesine göre; genel bakımdan iş süresi, günde sekiz ve haftada 48 saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanır. Deniz İş Kanunu’nda 4857 sayılı İş Kanunu’ndan farklı olarak hem haftalık hem de günlük iş süresi belirlenmiştir. Deniz İş Kanunu’nun 26/2 maddesine göre; iş süresi, gemi adamının işbaşında çalıştığı ve vardiya tuttuğu süredir. Gemi adamının gemide bulunduğu sürelerin tamamı çalışma süresi olarak kabul edilemez. Gemi adamının fiilen çalıştığı veya fiilen çalışmamakla birlikte gücünü işverenin emrinde bulundurduğu, iş verilmesi veya çıkması için beklediği süreler çalışma süresinden sayılmalıdır.

Gemi adamının gemide bulunmakla birlikte serbestçe kullandığı (yemek yeme, yatma, dinlenme, muayene ve bakım gibi) süreler iş süresinden sayılmaz. Gemi adamının çalışma süresinin belirlenmesinde, gemide bulunduğu zaman değil, işte geçirilen zaman esas alınmalıdır.

Gemi Adamlarının Fazla Mesai Hakkı

Deniz İş Kanunu’nun 28/1 maddesine göre, “Bu kanuna göre tespit edilmiş bulunan iş sürelerinin aşılması suretiyle yapılan çalışmalar, fazla saatlerde çalışma sayılır”.

Deniz İş Kanunu kapsamında çalışan gemi adamının fazla çalışma yapması için bir onay veya rıza aranmamaktadır. Gemi adamının işvereni, herhangi bir nedene dayanmak zorunda olmaksızın gemi adamına fazla çalışma yaptırabilir. Deniz İş Kanunu kapsamında çalışan gemi adamının iş başında çalıştığı veya vardiya tuttuğu süreler, günlük 8 veya haftalık 48 saati aştığı takdirde gemi adamının fazla çalışma yaptığı ortaya çıkar.

Deniz İş Kanunu’ndaki günlük ve haftalık çalışma esası nedeniyle gemi adamının günlük çalışma süresi 8 saati aşıyor ise haftalık çalışma süresinin 48 saatlik normal çalışma süresinin aşılmasına gerek olmaksızın o gün için fazla saatlerle çalışma yaptığı kabul edilecektir. Gemi adamının haftalık esasa göre fazla çalışmasının tespit edilmesi için gemi adamının haftanın 7 günü çalışması gerekmektedir. Aksi halde günlük çalışma esasına göre fazla çalışma belirlenecektir.

Deniz İş Kanunu’nun 41 inci maddesi dikkate alındığında, liman ve şehir hattı gemilerde çalışanlar bunun dışındadır. Sadece bu gemiler dışında, örneğin uzak sefer yapan gemilerde çalışan gemi adamlarının işin gereği olarak altıncı günden fazla yedi gün çalışması söz konusu olabilir. Gemi adamının ister seyir halinde olsun ister limanda gemi içinde iken çalışmadan veya vardiya tutmadan geçirdiği süre fazla çalışma olarak değerlendirilemez.

Deniz İş Kanunu’nun 28/3 maddesine göre, fiilen çalışılmış olmasına karşın, a) Geminin, gemide şahısların veya gemi hamulesinin selameti için kaptanın yapılmasını zaruri gördüğü işler, b) Gümrük, karantina ve sair sıhhi formaliteler dolayısıyla yerine getirilmesinde zorunluluk bulunan ilave işler, c) Gemi seyir halinde veya limanda iken gemide yaptırılan (yangın, gemiyi terk etme, denizde çatışma, denizden adam kurtarma ve savunma) talimleri fazla çalışma sayılmamaktadır

Deniz İş Kanunu’nun 28 inci maddesinin son fıkrasına göre “Fazla saatlerle çalışmaları belgelemek üzere işveren veya işveren vekili noterden tasdikli ayrı bir defter tutmak zorundadır. Kanunun 26/3 maddesinde de “İşveren veya işveren vekilinin, gemi adamının vardiyalarını yemek ve dinlenme zamanlarını bir çizelge ile belirtmek ve bu çizelgeyi gemi adamlarının görebilecekleri bir yere asmak zorunda” olduğu belirtilmiştir.

854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun 28 inci maddesine göre, bu kanuna göre tespit edilmiş bulunan iş sürelerinin aşılması suretiyle yapılan çalışmalar, fazla saatlerde çalışma sayılır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında yapılacak fazla çalışmanın her saatine ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı %25 oranında artırılmak suretiyle bulunacak miktardan az olamayacağı düzenlenmiştir.

Yüksek Mahkeme konuyla ilgili bir kararında, “6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 402 nci maddesinde fazla mesai alacağının % 50 zamlı hesaplanacağı düzenlenmişse de, Deniz İş Kanunu kapsamında deniz taşıma işlerinde çalışan işçilere Deniz İş Kanunu hükümlerinin genel kanun niteliğindeki Türk Borçlar Kanunu karşısında uygulanma önceliği vardır. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 180 sayılı sözleşmesine ek olarak çıkarılmış olan 187 sayılı tavsiye kararının “Gemi Adamlarının Ücretleri” başlıklı 2 nci bölümünün 3 üncü maddesinin c bendinde fazla çalışmanın saat başına ödenecek temel ücretin 1,25’inden az olmamak üzere yasal düzenlemeler veya toplu sözleşmelerle belirleneceği belirtilmiştir. Deniz İş Kanunu’nun yukarıda belirtilen hükmü uluslararası düzenlemelere de uygun düşmektedir. Buna göre hesaplama %25 zamlı ücretle yapılmalıdır.” şeklinde hüküm kurmuştur.

Aynı 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabi iş sözleşmelerinde olduğu gibi taraflar arasında imzalanan deniz iş sözleşmesinde de fazla mesai ücretlerinin temel ücret içinde olduğuna ilişkin hüküm bulunabilmektedir. Yüksek mahkeme bu hükmün geçerli olduğunu kabul etmektedir.

Gemi Adamlarının İhbar Tazminatı Hakkı

Gemi adamı ile işveren arasında imzalanan iş sözleşmesi belirsiz süreli ise gemiadamının iş sözleşmesinin feshinin, gemiadamının gemide çalışmaya başladığı tarihe göre belirlenecek hizmet süresine göre belirli bir süre önce karşı tarafa bildirilmesi gerekir. Bu ihbar süreleri şöyledir:

• Altı aya kadar sürmüş iş sözleşmeleri için iki hafta,
• Altı aydan fazla, bir buçuk yıldan az sürmüş iş sözleşmeleri için dört hafta,
• Bir buçuk yıldan fazla, üç yıldan az sürmüş iş sözleşmeleri için altı hafta,
• Üç yıldan fazla sürmüş iş sözleşmeleri için sekiz hafta.

Bu süreler kanunun belirlediği asgari süreler olup tarafların anlaşması ile artırılabilir. Bu sürelere uyulmaması halinde tarafların ihbar tazminatı hakkı söz konusu olur. Eğer gemi adamının sözleşmesi, gemiadamının sendikaya üye olması, şikayete başvurması gibi, fesih hakkının kötüye kullanıldığı hallerle feshediliyorsa, bu durumda ihbar süresinin üç katı tutarında bir tazminat daha ödenir. Bundan ayrı olarak tarafların tazminat hakkı da saklıdır.

Gemi Adamlarının Yıllık İzin Hakları

Deniz iş hukuku kurallarına göre deniz çalışanlarının yıllık izin hakkını kullanabilmesi için aynı işveren altında en az 6 ay çalışmış olması gerekir. Eğer gemi adamı 6 ay ile 1 yıl arasında çalışmış ise yıllık izni 15 günden az olamaz. Eğer gemi adamı 1 yıldan daha fazla çalışmış ise yıllık izni 1 yıl içinde 1 aydan az olamaz.

Yıllık iznin ne zaman kullanılacağına işveren karar verir. Ancak bunun yabancı memleket limanında yahut sözleşmenin yapıldığı yerden başka bir yerde kullanılması konusunda gemi adamı zorlanamaz. Yıllık izin hakkından önceden feragat etmek mümkün değildir. 1 aylık yıllık izin hakkı, eğer işveren de gemi adamı da uygun görürse ikiye bölünebilir.

Gemi adamı isterse işvereninden yahut işveren vekilinden yıllık izne ilişkin olarak +7 gün ekstra yol izni isteyebilir. Ancak bu 7 gün için işçi ücret almaz. Yani yıllık izin süresinde normalde gemi adamı çalışıyormuş gibi ücret alır ancak bu 7 günlük ekstra yol izninde ücret almaz.

Eğer o yıla ilişkin yıllık izin henüz kullanılmadan iş sözleşmesi sona ererse kullanılmayan yıllık izne karşılık gelen ücreti işveren ödemek zorunda kalır. Ancak yukarıda saydığımız madde 14/1’den ötürü sözleşme sona ermişse bu sefer yıllık izin ücreti ödenmez.

Gemi Adamlarının Haftalık İzin Hakları

Haftalık çalışma süresini tamamlayan gemi adamı haftanın geri kalan günlerinde hafta tatili yapar. Liman hizmeti ve şehir hattı gemilerinde gemi adamı haftada altı günden fazla çalıştırılamaz. Hafta tatili gününde çalıştırılan gemi adamına haftanın diğer bir gününde nöbetleşe izin verilir. Haftanın diğer bir günü verilen tatil hafta tatili günü yerine geçer.

Hafta tatilinde çalışmayan gemi adamına bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti bir gündelik tutarında ödenir. Hafta tatilinde çalışan gemi adamı çalışmadan hak ettiği hafta tatili ücretine ilaveten çalıştığı hafta tatili günü karşılığındaki bir günlük yevmiyeyi en az % 25 zamlı olarak alır.

854 sayılı Deniz İş Kanun’undaki düzenlemeler ve genel hükümler dikkate alındığında, Kanun’da açıkça dile getirilmese de ücretli hafta tatili günleri (m. 41, 42), ücretli ulusal bayram ve genel tatil günleri (m. 43) ile yıllık ücretli izin süreleri de (m. 40) çalışılmış̧ gibi kabul edilmelidir.

Gemi Adamlarının Ulusal Bayram ve Genel Tatil İzin Hakları

854 sayılı Deniz İş Kanunu’nda, ulusal bayram ve genel tatillerde gemi adamının çalıştırılması durumunda 43. madde düzenlemesi ile  “bir iş karşılığı olmaksızın bir günlük ücreti tutarında tatil ücretinin, ücret ödeme şekline bakılmaksızın ayrıca ödeneceği” belirtilmiştir. Bu madde hükmünden çıkan sonuç, ücret ödeme şekline bakılmaksızın gemi adamının çalıştığı ulusal bayram ve genel tatil günü için ayrıca bir ücret alacağıdır.

Gemi Adamının İkameti ve İaşesi

Gemi adamının iaşesini işveren tarafından gemi içerisinde vermesi zorundadır. Bu iaşe bedelsiz olarak işveren tarafından hizmet süresinin başlangıcından sonuna kadar sürer. Bu işverenin kanundan doğan bir sorumluluğudur. Eğer rutin iaşe zorunlu nedenlerle sağlanamazsa başka bir şekilde elde olan imkanlarla münasip bir iaşe sağlanır ve nakden ödeme usulü ile durum giderilir.

İaşe yükümlülüğünün istisnası olan haller de var. Yani bazı durumlarda işveren iaşe sağlamak zorunda değildir. Liman içerisinde, şehir hatlarında, körfezlerde, akarsu ve göllerde yük nakleden gemilerde, mavna-şat vb. araçlarda iaşe servisine gerek olmaz. Ancak bu hallerde de iaşe için gemi adamına nakden ödeme yapılır.

İaşe yükümlülüğünden ayrı olarak gemi adamına kalacak yer sağlama yükümü de söz konusudur. Bu yükümlülük de; geminin büyüklüğü, gemi adamının rütbesi vs. özellikler göz önünde bulundurularak yerine getirilir. Eğer bir şekilde gemi adamının gemide ikameti mümkün olmaz ise bir şekilde başka bir ikamet yeri ayarlanmak zorundadır.

Gemi Adamı İşten Çıkarıldığında Hakları Nelerdir?

Gemi adamı hakları bağlamında işten çıkarıldığı hallerde birtakım hukuki sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlardan birisi yukarıda incelediğimiz deniz iş kanununa tabi hizmet sözleşmesiyle çalışılması, hizmet sözleşmesinin belirli biçimlerde sonlanması ve bununla birlikte kıdem koşulunun gerçekleşmiş olması halinde kıdem tazminatına hak kazanılması bu hukuki sonuçlardan bir tanesidir.

İşverenin fesih bildirimi hakkını kullanmak suretiyle belirsiz süreli hizmet sözleşmesini feshetmesi halinde kanunda öngörülen bildirim şartlarına uyulmaması halinde gemi adamının çalışma süresi için öngörülmüş ihbar önerilerini karşılayan ücret tutarında ihbar tazminatı ödenmesi gerekmektedir. İşverenin fesih bildirimini kanunda öngörülen ihbar önerilerine uygun gerçekleştirilmemesi hâlinde gemi adamına ihbar tazminatı ödemek durumunda kalacaktır.

Hizmet akdinin işveren tarafından yurt dışında feshedilmesi durumunda, sözleşmede başka hüküm olmadıkça işveren geminin bağlama limanına İade etmek ve gemi adamını iadeye ilişkin ve durumuna uygun yol, iyi iaşe ve sair zaruri masraflarını karşılamak veya ödemek zorundadır. İşverenin kötü niyetle iş sözleşmesini feshettiğinin kanıtlanabilmesi halinde 3 aya kadar kötü niyet tazminatına da hak kazanabilmesi mümkündür.

Gemi Adamının Kanundan Doğan Rehin Hakkı

Türk Ticaret Kanunu madde 1321 uyarınca işçilik alacağı bulunan gemi adamının ayrıca Kanuni Rehin Hakkı da bulunmaktadır. Gemi alacaklısının rehin hakkı, kanunda da belirtildiği üzere, kanunda belirtilen alacaklardan birinin doğmasıyla birlikte tescil ve teslime gerek olmaksızın kendiliğinden meydana gelen kanuni rehin hakkını ifade eder. Dolayısıyla ‘gemi alacaklısının rehin hakkı’ kanundan doğan haktır.

Gemi alacaklılarının sahip olduğu kanuni rehin hakkı, gemi üzerinde tescil edilmiş veya edilmemiş olan bütün kanuni ve akdi rehin haklarıyla ayni yükümlülüklerden önce gelir. Bununla birlikte kanuni rehin hakkı sahibinin bu hakkı gemi alacağının doğduğu andan itibaren 1 yıl geçmesi halinde düşecektir. Ancak her ne kadar burada tanınan hak kanuni bir hak olsa da uygulanabilmesi için yetkili ve görevli mahkemelerce tespit edilmesi gerekmektedir. Rehin hakkı sahibi doğrudan bu hakkını kullanarak rehin yoluyla icra takibi yapabileceği gibi işçilik alacakları sebebiyle dava açmış olduğu mahkemeden bu hakkın tespitini de talep edebilecektir.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu  E. 2017/9-2516K. 2019/360T. 28.3.2019 sayılı kararında;

“Alacaklıya gemi alacağı hakkı veren bu alacaklardan biri de 6102 Sayılı TTK’nın 1320’nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen; “Ülkelerine getirilme giderleri ve onlar adına ödenmesi gereken sosyal sigorta katılma payları da içinde olmak üzere, gemi adamlarına, gemide çalıştırılmakta olmaları dolayısıyla ödenecek ücretlere ve diğer tutarlara ilişkin istem haklarıdır. 6102 Sayılı TTK’nın 1321’inci, 6762 Sayılı mülga TTK’nın ise 1236’ncı maddeleri uyarınca gemi alacağı, sahibine, gemi ve eklentisi üzerinde kanuni rehin hakkı verir. Dolayısıyla gemi alacağından kaynaklanan kanuni rehin hakkı, gemi adamının ödenmeyen ücret alacaklarının tahsilini kolaylaştırmak ve ücretinin güvence altına alınmasını sağlamak amacıyla kanundan kaynaklanan bir rehin hakkıdır…Uyuşmazlık 854 Sayılı Deniz İş Kanunu’na tabi gemi adamı olarak hizmet (iş) sözleşmesi ile çalışan ve bu sözleşme uyarınca ödenmesi gereken ücretlerinin davalı işveren tarafından ödenmemesi nedeniyle tahsili amacıyla yapılan icra takibine vaki itirazın iptali istemi olup, taraflar arasında iş ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlığın çözüm yeri iş mahkemesidir. Mahkemece işin esasına girilmesi gerekirken hatalı değerlendirme ile görevli mahkemenin Asliye Ticaret Mahkemesi olduğundan bahisle mahkemenin görevsizliğine ilişkin önceki kararda direnilmesi yerinde değildir. “

Yargıtay kararından da görüleceği üzere gemi adamının işçilik alacakları nedeniyle tespitini talep etmesi halinde bu hakkın mahkemelerce tespit edilmesi gerekmektedir.

Yabancı Bayraklı Gemilerde Gemi Adamı Hakları

Yabancı bayraklı gemilerde gemi adamının hakları Borçlar Kanunu’na tabidir. Dolayısıyla taraflar arasında yapılan sözleşme önem arz etmektedir. Bu sözleşmede, gemi adı, sefer süreleri, görev, ücret gibi unsurları içermektedir. Dolayısıyla yabancı bayraklı gemilerde gemi adamı hakları bağlamında sözleşmeler ve uygulanan yasal düzenlemelere bağlı olarak belirlenir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Türk Borçlar Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Deniz İş Kanununda İşe İade Hakkı

Deniz iş hukukunda iş kanununda bulunan “işe iade” kavramı doğrudan düzenlenmemiştir. Bu nedenle, gemi adamının iş sözleşmesi haksız bir şekilde feshedilse bile işe iade davası açma hakkı bulunmamaktadır. Bunun yerine, gemi adamı, işçilik alacaklarını talep edebilir ve işverenin kötüniyetli fesih yaptığını ispatlarsa 854 sayılı Deniz İş Kanunu kapsamında belirli bir tazminat alma hakkına sahiptir.

Gemi adamı, işverenin iş sözleşmesini kötü niyetle feshettiğini kanıtlayabilirse, bu durumda 3 aya kadar tazminat talep edebilir. Bu tazminat, gemi adamının iş sözleşmesinin haksız yere feshedilmesinden kaynaklanan maddi kayıplarını telafi etmeye yöneliktir ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun ilgili maddelerine göre belirlenir.

Ancak, gemi adamının işe iade davası açma hakkı olmaması, işverenin iş sözleşmesini sonlandırma sürecinde gemi adamı haklarını koruma ve kanıtlama yükümlülüğünü azaltmaz. Gemi adamı, işverenin haksız fesih yaptığını kanıtlamak için gerekli delilleri sunabilir ve yasal süreçte haklarını arayabilir.

Deniz iş hukukunda işe iade kavramı bulunmamakla birlikte, gemi adamı haksız bir şekilde işten çıkarıldığında işçilik alacaklarını talep edebilir ve işverenin kötü niyetli fesih yaptığını kanıtlarsa belirli bir tazminat alma hakkına sahiptir. Gemi adamlarının deniz iş hukukuyla ilgili gemi adamı haklarını ve yükümlülüklerini tam olarak anlamaları için bizimle İLETİŞİM geçiniz.

Gemi Adamlarının Sosyal Güvenlik Hakları ve Sigorta Kapsamı

Gemi adamları 4/A kapsamında zorunlu sigortalı sayılmaktadır. İşverenleri tarafından ödenen primler gemi adamlarının yaşlılık, sağlık, işsizlik, hastalık ve ölüm gibi durumlarda sosyal güvenlik hizmetlerinden faydalanmalarını sağlar.

Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerin limanlarına kayıtlı gemilerin işletmesini devralan ya da bu gemilerde işin bir bölümünü üstlenen Türk işverenlerce çalıştırılan Türk gemi adamları da 4/A kapsamındadır fakat bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kollarıyla genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır; uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde isteğe bağlı sigortalı olabilirler.

Yabancı bayraklı gemilerdeki gemi adamları 4/A’lı sayılmamaktadır. Bu gemi adamları hakkında Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamış bulunan ülkelerin gemilerine çalışan Türk vatandaşlarına sosyal güvenlik ile ilgili hakları için akit ülke ile yapılan sosyal güvenlik sözleşme hükümlerine göre işlem yapılmaktadır.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Deniz İş Kanunu İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Sonuç

Gemi adamı hakları her somut olay kendi özgü özellikler göstermesi sebebi ile her olay hukuki açıdan ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Bu sebep ile mevzuatı iyi bilmek ve somut olay hakkındaki analizi iyi yapabilmek hak kaybına uğramanızın önüne geçecektir. Hak kayıplarının önüne geçmek adına bizimle İLETİŞİM geçiniz.