Kambiyo Senetlerinde Ciro

Türk Ticaret Kanunu uyarınca emre yazılı kambiyo senetleri (bono, poliçe, çek) esas itibariyle ciro ve zilyetliğin geçirilmesi yoluyla devredilir. Ciro emre yazılı senetlerin özellikle ticari hayatta sıklıkla kullanılan kambiyo senetlerinin- tedavülünü sağlamaktadır.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Türk Ticaret Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Ciro temlik fonksiyonunun yanında yetkili hamilin belirlenmesini sağlayan bir teşhis fonksiyonuna da sahiptir. Bir poliçeyi veya çeki elinde bulunduran kişi son ciro beyaz ciro olsa dahi kendi hakkının müteselsil veya birbirine bağlı cirolardan anlaşılması halinde yetkili hamil sayılır.

Ciro silsilesine göre şeklen yetkili gözüken hamil karine olarak maddi hukuk yönünden de hak sahibi kabul edilir. Ancak bu karinenin aksi söz konusu olabilir.

Cironun Tanımı ve Hukuki Mahiyeti

Ciro emre yazılı senetlerdeki özel bir alacak devri yöntemidir. Ciro senedin tedavülünü kolaylaştıran ve sorumlu sayısını artırma işlevi ile donatılmış, soyut, tek taraflı bir devir beyanıdır. Emre yazılı bir senette mündemiç alacak hakkı, salt senedin zilyetliğinin devri ile karşı tarafa geçmez. Bunun için teslim dışında ciro işleminin yapılması da gerekir. TTK m. 681/1’de de her poliçenin açıkça emre yazılı olmasa bile ciro ve zilyetliğin devri yoluyla devredebileceği ifade edilmiştir.

Ciro, emre yazılı senetlerdeki alacağı devretmeye yarayan bir usuldür. Ülgen, bono/poliçenin içerdiği hakkın alacağın devri yoluyla devredilmesinin de mümkün olduğunu; senedin nama veya emre yazılı olmasının bir fark yaratmayacağını savunmaktadır. Hatta ciro edilen bir bono/poliçenin sonradan alacağın temliki yoluyla da devredilebileceği, ancak bu durumda hamilin hem ciro zincirini hem de temliknameleri ibraz etmek zorunda olacağı için bu yaklaşımın pratik olmadığı da ifade edilmektedir.

Ciro denilince, emre yazılı senetten doğan hakları devretmek, tahsil etmek veya rehin etmek amacı ile senet hamilinin yazı ile tespit ve imzasıyla teyit ettiği tek taraflı irade beyanı anlaşılır. Bu beyan soyut bir beyandır. Ciro bir sözleşme değil, tek taraflı soyut bir işlemdir.

Cironun Temel İşlevi

Cironun en temel işlevi, senette mündemiç alacak hakkını devirdir. Cironun ikinci işlevi, senetteki alacak hakkını tahsil yetkisinin verilebilmesi veya bir borç ilişkisinden doğan borcun teminatı olmak üzere rehin işleminin yapılabilmesidir.

Cironun Tarafları

Kambiyo senetlerinde ilk ciroyu yapan lehtardır. Senedin ilk alacaklısı olması hasebiyle ilk ciroyu yapandır. Ciro yapmak bir zorunluluk değildir. Lehtar ciro yapmadan da alacağını talep edebilir. Ciro yapıldığında ciro yapılan kişi talep yetkisine sahip olmuş olacaktır.

Yargıtay ilk ciroyu lehtarın yapmaması halinde, kanuni düzenlemeye paralel bir şekilde ciro zincirinin kopacağı ve bu durumda lehtar dışındaki bir kişinin kambiyo senedine dayalı olarak bir talep hakkı ileri süremeyeceği sonucuna ulaşmaktadır.

Ciro Kimlere Yapılabilir

Ciro, senedin ilgilileri dışındaki üçüncü kişilere karşı yapılır. Türk Ticaret Kanunu’nun 593’üncü maddesi maddesinin üçüncü fıkrasına göre bir poliçe kabul etmiş olsun veya olmasın muhataba, keşideci veya poliçe ile borç altına girmiş olanlardan herhangi birine ciro edilebilir. Poliçenin aynı şahıs lehine birkaç defa ciro edilmesi mümkündür. Poliçenin daha önce poliçe borçlusu durumuna girmiş bulunan şahıslara ciro edilmesine “geriye ciro” denir.

Ciro Ne Zamana Kadar Yapılabilir

Sonsuza kadar ciro yapılamaz. Kanun koyucu belli bir süreden sonra oluşan hukuki durumun donmasını istediğinden belli bir süreden sonra yapılan cironun, ciro değil alacağın temliki sonuçlarını doğuracağı esasını benimsemiştir (Gecikmiş ciro). Bu şekilde yapılan ciro geçerlidir ama alacağın devri hükümleri uygulanır.

Gecikmiş ciroda senedin kambiyo vasfı ortadan kalkmaz. Düzenleyen, gecikmiş ciro ile devrettiği senetteki defileri devreden cirantaya ve ondan bu yolla devralmış kişiye ileri sürebilir. Ciro vadeye kadar yapılır. Vadenin geçmesinden sonra yapılmış ciro belli bir süreyi aşmadığı sürece cironun hükümlerine ve sonuçlarına tabidir. Bu süreyi geçirdiği takdirde alacağın devri hüküm ve sonuçları doğacaktır.

Cironun Şekli

Ciro mutlaka senet üzerine, yazılı olarak ve ciro eden kişinin el yazısıyla atılmış imzasını içermek zorundadır. Uygulama da ciro senedin arka yüzüne yapılmaktadır. Ama bu zorunlu değildir. Senedin ön yüzüne de arka yüzüne de ciro yapılabilir. Yeter ki ciro şerhi olduğunu açıkça anlayalım. Ciro şerhinin tarih içermesi şart değildir.

Ciroda ciroyu yasaklayan bir kayıt ve şart bulunmamalıdır. Ciro kayıtsız ve şartsız olmalıdır. Cironun çizilmemiş olması gerekmektedir. Ciro yasağı ve cironun çizilmesi konularına aşağıda değinilecektir.

Tam Ciro/ Beyaz Ciro

TTK’da m.595/1’e göre “tam ciro” emre yazılı senedin ön yüzüne veya arkasına, arkasında yer kalmamışsa senede eklenen ve alonj denilen kağıt üzerine lehine ciro yapılanın ismi ile devri gösteren bir ibareyi içeren metnin cirantanın imzasının yazılmasından oluşur.

Tam ciro, senedin ön yüzüne, arkasına ya da alonj üzerine yapılabilir. Hak ile senet arasındaki sıkı bağın sonucudur. Tam ciro senedin sureti üzerine de yapılabilir. Suret üzerine yapılan ciro da senedin aslı üzerine yapılmış gibi işlem görür. Tam ciroyu beyaz cirodan ayıran en önemli fark ciro şerhi içinde ciro edilenin isminin yer almasıdır.

Cirantanın İmzası

Ciro mutlaka cirantanın imzasını taşımalıdır. Aksi takdirde geçerli olması imkansızdır. Ciranta tarafından atılan imzanın el yazısı ile atılması gerekir. Ciro şerhi herhangi bir araçla yazılabilir. İmzanın el ile atılması zorunludur. Aksi halde ciro geçersiz olacaktır.

Ciro, vekil veya ticari temsilci aracılığıyla da yapılabilir. Vekil veya ticari temsilci aracılığıyla yapılan cironun geçerli olabilmesi için imzanın ciranta veya temsilci tarafından atılması gerekir. Vekilin veya ticari vekilin ciro yapılabilmesi için özel bir yetkisinin olması gerekir. Senet üzerinde birden fazla hak sahibi varsa ciro şerhi altındaki imzanın bütün hak sahiplerine veya bunların özel yetkili temsilcilerine ait olması gerekir. Aksi takdirde ciro yine geçersiz olur.

“Beyaz ciro” lehine ciro yapılan şahsın adı ve soyadı belirtilmeksizin yapılan cirodur. Beyaz ciro, lehine ciro edilenin adı belirtilmeksizin devri gösteren bir ibareyle birlikte ciranta imzası veya sadece ciranta imzasından oluşur. Senedi beyaz ciroyla devralan kişi senedi tam ciroyla devralanın haklarına sahip olur. Kısacası beyaz ciro, tam cironun doğurduğu sonuçları aynen doğurur.

Cironun İşlevleri

Temlik Cirosu

Temlik Fonksiyonu

Cironun ilk işlevi ciro ve zilyetliğinin geçirilmesi ile birlikte senetten doğan tüm hakların devrini sağlamaktır. Devralana karşı ileri sürülecek defiler senet metninden anlaşılan defilerdir. Bu ise senedi ciro ile devralan kişiler için önemli bir güvence niteliğindedir ve senedin tedavül gücünü artırmaktadır. Kişinin cirodan sonra senet üzerinde hak sahibi olabilmesi için ciro zincirinden şekli hak sahipliğini anlamamız gerekir. Ciro zinciri kopuksa kopmadan sonraki kişilerin şekli hak sahipliği sıfatları olmaz çünkü alacak hakkı onlara geçmez. Borçlunun şeklen hak sahibi olmayan kişiye yapacağı ödeme onu borçtan kurtarmaz.

Teşhis Fonksiyonu

Senedin yetkili hamili ciro zincirine göre belirlenir. Düzgün bir ciro zinciri ile senedi elinde bulunduran kişi senedin yetkili hamili sayılır. Bir beyaz ciroyu diğer bir ciro takip ederse son ciroyu imzalayan kimse poliçeyi beyaz ciro ile kazanmış sayılır. Düzgün ciro zinciri incelemesinde silsiledeki imzalar da sadece şeklen değerlendirilir. İmzaların gerçek olup olmadığı imza sahibini bağlayıp bağlamadığı önem taşımaz.

Garanti Fonksiyonu

Ciro işlemi ile birlikte ciranta bononun süresinde ibrazı halinde ödeneceğini kendisinden sonra bonoda hak sahibi olanlara karşı kanun gereği garanti etmiş sayılır. Doğrudan kaynaklanan bu garanti yükümlülüğünün tamamen kaldırılması veya sınırlandırılması mümkündür. Ciranta ödememeden sorumlu olmayacağı kaydını ciroya koyabilir. Cirosuna sorumsuzluk kaydı ekleyen bir ciranta artık bonoyu ciro ettiği kişi dahil kendisinden sonra bonoda hak sahibi olan hiç kimseye karşı sorumlu tutulamaz.8 Cironun garanti fonksiyonunun bulunması bu senetlerin tedavül kabiliyetini artıran önemli özelliklerden birisidir.

Tahsil Cirosu

Hamil; borçlunun uzak mesafede olması, iş yoğunluğu ve senetten sorumlu olanlarla karşılaşmayı arzulamıyor olması gibi çeşitli sebeplerle senet bedelini bizzat tahsil etmek istemeyebilir veya tahsil edemiyor olabilir. Böyle durumlarda hamil senede bağlı alacağına kavuşmak için bir başkasını senet bedelini tahsil işini yapmakla görevlendirebilir. İşte bu amacın gerçekleşmesine matuf olarak “tahsil cirosu” müessesi ortaya çıkmıştır. Tahsil cirosu senetten doğan hakların cirantanın namına ve hesabına tahsilini sağlamak amacıyla gerekli vekaleti ve yetkiyi tesis eden bir işlemdir. Tahsil cirosunda senedin mülkiyeti cirantada kalmaktadır. Ciro edilen ise senet bedelini tahsil için cirantanın temsilcisi olmaktadır. Tahsil cirosunda ciro edilen şahıs senetten doğan hakları kendi adına değil de ciranta adına kullanmaktadır.9

Rehin Cirosu

Borcun garantisi olarak malvarlığı hakkı üzerinde rehin kurulabilir. Senede bağlanmış veya bağlanmamış alacaklar için rehin sözleşmesi yazılı şekilde yapılmalı ve senede bağlı alacaklarda senedin teslimi yeterlidir. Borçlu borcunun teminatı olarak elindeki senede bağlı hakkı rehin cirosu ile alacaklısına rehnedebilir. Ayrıca borçlu rehin cirosu ile başka bir şahıstaki alacağını üçüncü bir şahsın borcunun teminatı haline de getirebilir. Rehin hakkının sağlanabilmesi için ayrıca senet zilyetliğinin de rehin alana geçirilmesi gerekir. Rehin cirosunun tam ciroyla yapılmasını zorunlu kılan bir kanun hükmü bulunmamaktadır.

Ciro Yasağı

Kambiyo senetlerinde düzenleyen cironun yasaklandığı kaydını ekleyebilir. Bu uygulamada sıklıkla karşılaştığımız bir durumdur. Düzenleyen ya da ciranta kendi sorumluluğunu sınırlamak ve tedavül kabiliyetini ortadan kaldırmak için bu kaydı koyar. Menfi emre kaydının da senedin ön yüzüne yazılan “ciro edilemez”, “cirosu yasaktır” veya “emre yazılı değildir” şeklinde kayıtlar niteliğinde olduğu, doktrinde çoğunluk tarafından savunulmaktadır. Bu görüşe göre nama yazılı senetler alacağın devri yoluyla devredildikleri için düzenleyenin koyduğu “ciro yasağı kaydı”, emre yazılı senedin nama yazılı senet haline gelmesine yol açar. Dolayısıyla bu görüş temelinde ciro yasağına rağmen senet, lehtarı tarafından ciro edilirse bu ciro alacağın temliki hükümlerine tabi olacaktır.

DİKKAT : Ciro yasağı kaydı kambiyo vasfını ortadan kaldırmaz. Ancak ciro yoluyla devrini engeller.

Cironun Çizilmesi

Cironun çizilmesi, kambiyo hukuku anlamında senet metni üzerindeki cironun iptalini, yani hukuken geçersiz hale getirilmesini ifade etmektedir. Bu çerçevede Yargıtay kararlarında “cironun çizilmesi” yerine “cironun iptali” kavramının kullanıldığı da görülmektedir. Doktrinin ekseriyeti tarafından kabul edildiği üzere cironun çizilmesi, cironun üzerine belirgin bir çizgi çizilmesi, cironun kazınması, silinmesi, üzerinin bantla veya benzeri bir şekilde kapatılması veya cironun görünürlüğünü ortadan kaldıran başka bir yöntemle de sağlanabilir. Yine ciro üzerine “iptal”, “çizilmiştir” ve “geçersizdir” gibi kayıtlar konulmak suretiyle de çizilmiş hale getirilebilir.

Öztan, cironun iptaline yönelik kayıtların cironun çizilmesi sonucunu doğurabilmesi için bunların ayrıca imzalanmış olması şartını aramıştır. Çamoğlu, bir adım ileri giderek, çizme yöntemi açısından herhangi bir ayrım yapmaksızın cironun hukuken çizilmiş kabul edilebilmesi için bu yöndeki irade açıklamasının HMK m.207’nci maddesi uyarınca yetkili hamilin imzasıyla onaylanması gerektiğini savunmuştur. Kadir Baş makalesinde, geçerli bir ciro çizimi için hak sahibinin imzasını arayan bu görüşlere katılmamaktadır. Öncelikle HMK m.207 anlamında “senette değişiklik” kavramının cironun çizilmesini kapsadığını söylemek güçtür. HMK m.207 esasında senet altında imzası bulunan kişi aleyhine sözleşme metninde değişiklik yapılması halini düzenlemektedir. Senet üzerindeki imzanın çizilmesi ise imza sahibi aleyhine sonuç doğuran bir niteliğe sahip olmadığı için HMK m.207’ ye tabi olmamalıdır. İmzada sahteliğin HMK m.209’da ayrıca düzenlenmesi de bu görüşü desteklemektedir.

Ciro çiziminin inkar edilmemesi veya bu çizimin senet dışında onanmış olması halinde, bu çizim, HMK m. 207 uyarınca geçerli olmaya devam edecektir. Burada çizmeyi onaylayacak veya inkar edecek kişi ciroyu çizme hakkına sahip olan kişidir. Ciro silsilesini şeklen incelemekle yükümlü olan düzenleyen veya muhataptan senet üzerinden anlaşılmayan bu hususları araştırması ve hak sahibinden ciro çizimini inkar edip etmediğini sorması beklenemez.

Karalama, silme veya kazıma suretiyle senet üzerindeki cironun kime ait olduğunun belirlenemez hale getirilmesi durumunda imzanın sahibinin gerçekten ciroyu çizmeye yetkili olup olmadığının şeklen dahi tespiti mümkün olmayacaktır. Bu halde çizilen cironun yanına HMK m. 207 uyarınca atılan imzanın kendisinin, TTK m. 683/2 uyarınca beyaz ciro sayılması ihtimali ortaya çıkacaktır.

Cironun üzerinin çizilmesi veya başka yöntemle okunamaz hale getirilmesi ya da cironun iptal edildiğine ilişkin bir ifadenin cironun üzerine konulması durumunda ayrıca bir imzaya gerek olmaksızın cironun şeklen çizilmiş olduğu sonucuna varılmalıdır. Yargıtay uygulamasının da bu yönde olduğu söylenebilir.

Cironun çizilmiş sayılması için cirodaki imzanın çizilmiş olması gerekir ve yeterlidir. Bu bakımdan tam ciro halinde ayrıca ciro şerhinin çizilmesi zorunlu değildir. Cirantanın imzası çizilmeden sadece ad ve soyadının veya kaşesinin çizilmesi halinde ise imza korunduğu için cironun çizilmesinden bahsedilemez.

Cironun çizilmesi, ciroyu iptal ederek ona bağlı bütün hukuki sonuçları ortadan kaldırmaya yönelen bir irade açıklamasıdır. Cironun çizilmesi bir hukuki işlem niteliğindedir. Bunun bir sonucu olarak ciroyu geçersiz kılmaya yönelik bir irade olmaksızın cironun aşınma veya benzeri bir sebeple okunamaz hale gelmesi veya yanlışlıkla çizilmesi durumlarında ortada bir irade açıklaması bulunmayacağı için cironun maddi hukuk anlamında çizilmesinden bahsedilemeyecektir. Cironun çizilmesinin hukuki işlem mahiyetinde olması çizimin geçerliliğinin değerlendirilmesinde ayrıca yetki, ehliyet ve irade sakatlıkları gibi hususların dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır.