Karşılıksız Çek Nasıl Tahsil Edilir?

Çek en yalın tanımıyla yalnızca bir bankaya hitaben yazılabilen, kanuni şekil şartlarına tabi, kıymetli evrak sayılan bir ödeme aracıdır. Bir borcuna karşılık çeki düzenleyen kimse, çek düzenlemek suretiyle, belirlenen bankaya, çekte yazılı belirli bir bedeli, çeki göstermek suretiyle bankadan ödeme talep edecek kişiye ödeme ve aynı zamanda çeki elinde bulunduran kimseye söz konusu bedeli tahsil etme yetkisi vermektedir. Fakat bazı hallerde çek hesabında yeterli miktarda yahut hiç para bulunmadan çek keşide edilmekte ve bu durum ticari hayatın akışına zarar vermektedir.

Çekin ibrazı, çekin, çeki elinde bulunduran kimse tarafından kendisine çekte yazılı tutarın ödenmesi talebiyle çekte yazılı bankaya sunulması, çekin gösterilmesi demektir.

Çekte yazılı vade tarihi geldiğinde süresi içinde; alacaklı kişi, bu çek ile birlikte, çekte yazılı bankaya giderek; bankanın çekin bağlı olduğu banka hesabından belirlenen tutarı kendisine ödemesiyle birlikte alacağını tahsil etmiş olur. Çekin karşılıksız olması halinde muhatap bankanın karşılıksızdır işlemi yapması gerekmektedir. Fakat karşılıksızdır işleminin daha net anlaşılabilmesi adına öncelikte normal şartlarda karşılığı alacağın tahsilinin nasıl yapıldığını açıklamakta fayda olduğunu düşünüyoruz.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu birçok düzenlemeyi kapsarken karşılıksız çek keşide edilmesi yönünde de de gerekli bilgilere aşağıda belirttiğimiz linkten ulaşabilirsiniz.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Türk Ticaret Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “İcra ve İflas Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Çek Karşılığı Alacağın Tahsili

Çek karşılığı alacağın tahsili için öncelikle çekin ibrazı gerekir. Paranın ödenmesi talebinin fiziki çek olmaksızın ileri sürülmesi kural olarak mümkün değildir.  Alacaklının, çeki bankaya ödeme yapılması talebiyle sunulması gerekir. Çekin ibrazı kanunda yazılı süreler içinde gerçekleşmelidir. Aşağıda yer verdiğimiz bu süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar. Çekin üstünde yazılı bankadaki çek hesabında, çekte yazılı tutara ilişkin karşılık yani yeterli tutarda para olmalıdır. Aksi takdirde karşılıksızdır işlemi yapılıp cezai yaptırım uygulanması söz konusu olacaktır.

Ayrıca çekin geçerli olabilmesi, alacağın tahsili için büyük önem arz etmektedir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Çekin Bankaya İbraz Süresi

İbraz süresi, çeki elinde bulunduran şahsın ibraz imkanının bulunduğu zaman aralığını göstermektedir.

Çekin ibrazı Türk Ticaret Kanunu m.796 e göre;

• Bir çek, çekin düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün;
• Bir çek düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir.

Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çekin tahsili için belirlenen süreler ise;

• Düzenlenme yeri ile bankanın bulunduğu yer yani ödeme yeri aynı kıtada ise 1 ay
• Düzenlenme yeri ile bankanın bulunduğu yer yani ödeme yeri ayrı kıtalarda ise 3 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir.

DİKKAT : Bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdeniz’e sahili bulunan bir ülkede bulunan banka tarafından ödenecek olan çek aynı kıtada düzenlenmiş sayılır. Bu durumda 1 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir. Akdeniz’e sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde bulunan banka tarafından ödenmesi gereken çek aynı kıtada düzenlenmiş sayılır. Bu durumda 1 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir.

Çekin Bankaya İbrazı

Çekte yazılı olan paranın tahsili için çekin bankaya kanunda belirlenen süre içerisinde ibrazı edilmesi kaydı ile çek hesabında yeterli miktar paranın bulunması halinde kişi alacağına ulaşmış olur. Karşılaşılabilecek diğer bir durum ise banka hesabında çek üzerinde yazılı miktarda paranı mevcut olmaması halidir. Çek hesabında çekte yazılı tutar bulunmaması halinde çekin üzerine ve çek hesabı kayıtlarına, karşılıksız çek kaydı işlenecektir.

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Nasıl Yapılır?

Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem muhatap banka eli ile yapılmaktadır. Hamilin talebi ile karşılıksızdır işlemi yapılacaktır. Karşılıksızdır işlemi 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Çek Kanunu madde 3 e göre; “Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.”

Karşılıksızdır işlemin yalnızca çek bedelinin karşılanamayan tutarı kadar yapılabileceğini belirtmiştir. Karşılıksızdır işlemi yapılabilmesi için hamilin talebi doğrultusunda çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmalıdır. Bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmelidir bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.

DİKKAT : Bankalar talep halinde söz konusu işlemi yapmak zorundadır. Hiçbir suretle karşılıksızlık işlemi yapmaktan kaçınamazlar.

Karşılıksız Çekin İcra Takibi ile Tahsili

Yukarıda çekin düzenleyeni ve müracaat borçlularından bahsettik. Çekin tedavülü esnasında çek üzerine imza atan kişiler belirli şartlar altında müracaat borçlusu sıfatını kazanır. Ayrıca bir de düzenleyen kişi vardır. Çeki karşılıksız çıkan kişi ister bu müracaat borçlularına karşı isterse de çeki düzenleyen kişiye karşı icra dairesine giderek icra takibi başlatabilir. Burada çekin arkasında yatan hukuki işlem bir önem arz etmez. Çek bir nevi sebepsiz borç ikrarı niteliğindedir.

Müracaat borçlularına başvuru ile ilgili önemli bir nokta vardır. Eğer çekte ibraz süreleri geçirilmişse müracaat borçlularına karşı icra takibi yapmak mümkün olmaz. İbraz süresi geçince, çeki düzenleyene karşı yapılan icra takibinde ise çekin arkasında yatan ve borç ilişkisini doğuran hukuki ilişki önem taşır. Aksi durumda düzenleyen takibe itiraz edebilir.

Bununla beraber ibraz süresinin geçirilmesi durumunda çek mevzuatına özgü bir sebepsiz zenginleşme davası açma imkanı söz konusudur. Bu dava Türk Borçlar Kanununda düzenlenen sebepsiz zenginleşme davasından biraz farklıdır. İbraz süresini aşan kişi Türk Ticaret Kanunu m. 732 uyarınca sebepsiz zenginleşme davası açarak karşılıksız çek tahsili yapabilecektir.

DİKKAT : Çekin kıymetli evrak olması sebebi ile borçlu kişinin mal kaçırmasından endişe edildiği takdirde ihtiyati haciz kararı da aldırtılabilir. İcra takibi çeki ciro eden kişilere karşı başlatılmalıdır.

İbraz Süresi Geçen Çek

Çek kural olarak üzerinde yazan ibraz süresi içerisinde tahsil edilebilir. Yani ibraz süresi içerisinde banka ödeme yapma yükümlülüğü altındadır. Bu süre geçtikten sonra banka isterse ödeme yapmayabilir. Ama bu bankanın kendi insiyatifindedir. 

DİKKAT : İbraz süresi geçen çek için banka isterse ödeme yapabilir. Ancak genellikle yapmaz.

Çekin ciro edilmesi de ibraz süresi geçmeden yapılabilir. Dolayısıyla ibraz süresi geçen çekin ciro edilmesi yani başkasına devredilmesi yukarıda yaptığımız açıklama gereğince gerçek bir ciro değil de alacağın devri anlamını taşır.

Çekten Cayma

Yukarıda ibraz süresi geçen çekin banka tarafından ödenebileceğinden bahsettik. Türk Ticaret Kanunu m. 799 hükmünde çekten cayma diye bir durum vardır. Çeki düzenleyen kişi ibraz süresi geçtikten sonra bankaya yapacağı bir bildirim ile çekten cayarsa banka ibraz süresi geçtikten sonra artık ödeme yapamaz. Çekten cayma beyanı ibraz süresi henüz gelmeden veya ibraz süresi içinde de yapılabilir. Ancak nasıl yapılırsa yapılsın, ibraz süresi geçtikten sonrası için hüküm doğurur.

Zamanaşımına Uğramış Çekin Tahsili

Çeklerde zamanaşımı 3 yıldır. Bundan dolayı ibraz süresinden itibaren 3 yıl içinde kambiyo senetlerine özgü yolla takip yapılmak zorundadır. Aksi halde çek kambiyo senedi vasfını yitirir ve bu yolla takibi mümkün olmaz. Kambiyo senedi vasfını yitirmiş zamanaşımına uğramış çekler hala adi senet vasfını korur ve ilamsız icra takibine konu edilip tahsilat sağlanabilir. Buradaki önemli fark kambiyo takibinin tahsilat, ispat ve diğer konulardaki kolaylığı açısındandır. Zamanaşımına uğramış çek tahsil edilebilir ancak süreç daha uzun ve daha da zorlaşmaktadır.

Karşılıksız Çekin Tahsil Edilmesi Ne Kadar Sürer?

Karşılıksız çekin tahsili işlemi tam bir belirsizliktir. Çoğu zaman karşılıksız çek tahsili (cezai yaptırımı olduğu için) mümkün olmaktadır. Yani karşılıksız çek tahsil edilebiliyor. Ama bunun süresi belirttiğimiz gibi belirsizliktir. Çeki düzenleyen kişilerin durumu, müracaat borçlularının durumu, izlenen hukuki prosedür, mahkeme ve icra dairelerinin yoğunluğu, somut olayın karmaşıklığı ve çözümlenmesi gereken diğer hukuki sorunlar vs. bir çok unsur karşılıksız çek tahsil etme süresine olumlu veya olumsuz olarak etki eder.

Karşılıksız çekin tahsil edilme süresine olumlu etki edecek en önemli unsur da hem uygulamaya hakim hem de yasal mevzuata hakim, değişen kanunları sürekli takip eden deneyim sahibi bir avukatın hukuki yardımına başvurmaktır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Nedir?

5941 Sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinde; çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibraz edildiğinde, çekin karşılığını ilgili banka hesabında tam olarak bulundurmamak suç olarak tanımlanmıştır. 

Şikayet İçin Belirlenen Şartlar ve Zaman Aşımı

Karşılıksız bir çekle ilgili şikayet yapmak istiyorsanız, bu durumu öğrendiğiniz tarihten itibaren 3 ay içerisinde başvuruda bulunmanız gerekiyor. Yeni düzenlemeye göre, karşılıksız çek suçunun takibi sadece şikayete bağlı olarak gerçekleştirilecek. Yani, karşılıksız bir çek hakkında şikayet yapılmazsa, bu konuda bir süreç otomatik olarak başlatılmayacak.

İcra ve İflas Kanunu’nun 347. maddesi, bu 3 aylık şikayet süresinin, suçun işlendiğini öğrenen kişi için başladığını belirtiyor. Ancak, bu süre, suçun gerçekleştiği tarihten itibaren en fazla bir yıl olabilir. Eğer bir taraf, çeki belirlenen süre içinde ibraz etmezse, şikayet hakkını kaybeder. Zamanında ibraz edilmeyen çekler için şikayet hakkı ortadan kalkar.

Karşılıksız Çek Davaları ve İlgili Yaptırımlar

Karşılıksız çek suçu sebebiyle açılan davalar, genelde İcra Mahkemesi’nde işlem görür. Bu davaların yeri, çeki tahsil etmek için bankaya sunduğunuz yer, çek hesabınızın açıldığı banka şubesi ya da hesap sahibinin ya da şikayetçinin yerleşim yeri olabilir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Karşılıksız Çek Şikayet Dilekçesi Örneği” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İcra Mahkemesi, çek kullanma ve çek hesabı açma yasağı koyabilir ve var olan bir yasağın devamına da karar verebilir. Ayrıca, yargılama sürecinde mahkeme, koruma tedbiri olarak bu tür bir yasağı da empoze edebilir. Yapılan yasaklamalar, hem çek hesabının sahibi olan bireyler veya kurumlar için hem de sermaye şirketlerinde çek kullanan kişiler için geçerli olacaktır.

Mahkeme, her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezası verebilir ve eğer bu cezalar ödenmezse, ceza kamuya yararlı bir işte çalışma şeklinde uygulanmadan doğrudan hapis cezasına dönüştürülebilir.

Ticari sonuçlar açısından; çek ve çek hesabı kullanma yasağı olan kişiler, yasak süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında yer alamazlar. Ancak, mevcut yönetim görevleri, görev süreleri sona erene kadar devam eder.

Çek ve çek hesabı kullanma yasağına sahip olanlar, ellerindeki bütün çek yapraklarını ilgili bankalara iade etmekle yükümlüdür ve bu kişiler adına yeni çek hesabı açılamaz. Ayrıca, bu kişilerin, karar kendilerine bildirildiği tarihten itibaren on gün içinde, henüz tahsil edilmemiş olan çekleri ile ilgili bilgileri, bankaya detaylı bir liste ile iletmeleri gerekmektedir.

Eğer karşılıksız çekin bedeli yargılama sürecinde ödenirse, mahkeme, kişi hakkında beraat, dava düşürme veya ceza verilmemesi gibi uygun gördüğü kararı verecektir.

İnfazın Tamamlanması İle Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılması

Bir kişi, karşılıksız çek suçu nedeniyle aldığı cezanın tamamlanmasından üç yıl sonra ya da yasağın başladığı tarihten on yıl sonrasında, çek kullanma ve hesap açma yasağının kaldırılması için ilgili mahkemeye başvurabilir. Eğer mahkeme bu yasağı kaldırma kararı alırsa, bu karar MERSİS ve Risk Merkezi’ne bildirilip ilan edilir.

Cezayı Kaldıracak Haller

Kişi, karşılıksız çıkan çekin bedelini, çekin üzerindeki tarihe göre hesaplanacak faiziyle tamamen öderse, mahkeme yargılama sırasında davanın düşmesine veya daha önce verilen bir mahkûmiyet kararını tamamen kaldırabilir.

DİKKAT : Şikayetçi şikayetinden vazgeçerse, bu durumda da ceza verilmez.

Çek kullanma ve hesap açma yasağının kaldırılması durumunda, bu bilgi MERSİS ve Risk Merkezi’ne iletilir ve kamuoyuna duyurulur.

Sonuç

Karşılıksız çek yasal mevzuatı sürekli değişmekte ve bu değişiklikler kişinin ya lehine ya aleyhine olmaktadır. Çekin uygulamadaki yoğunluğu ile aynı oranda karşılıksız çek görülmektedir. Karşılıksız çek cezası verilebilmesi için belirli sıkı şartların sağlanmış olması gerekir. Bu sebeple karşılıksız çekle yargılanan kişi savunmasını bu bağlamda yapmalı ve izlemesi gereken prosedürü buna göre ayarlamalıdır.

Aynı şekilde karşılıksız çek tahsili de birçok farklı prosedürden birisinin seçilmesine bağlıdır. Hangi yolun izlenmesi en hızlı ve etkin olur sorusunun cevabı somut olayın şartlarına bağlı olarak değişmektedir.

Aksi halde haklı iken haksız konuma düşme durumu söz konusu olabilir. Yahut gereksiz şekilde zamansal veya parasal kayıp doğar. Bazı durumlarda ise telafisi oldukça güç hallere sebebiyet verilebilir. Dolayısıyla bu karmaşık süreçte problemlerle karşılaşmamak adına bizimle İLETİŞİM geçiniz.