Fazla Mesai Ücreti

Fazla mesai ücreti işçinin işverenin emir ve talimatları sonucu İş Kanunu’nda belirlenen haftalık çalışma süresinin üzerinde çalışması halinde hak kazandığı işçilik alacağıdır. Fazla mesai ücreti işçinin çalıştığı süreyi sınırlayan düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır. Buna göre işveren, bünyesinde çalışan işçiyi kanunda öngörülen sürelerin üzerinde çalıştırırsa işçi tarafından bu çalışmasının karşılığı zamlı olarak istenebilecektir. İşveren tarafından fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde ise işçi iş sözleşmesini haklı nedenle sona erdirme hakkına sahip olacaktır.

4857 Sayılı İş Kanunu tarafından zayıf konumda olan işçinin işveren karşısında koruması amacıyla işçinin çalışmalarına bir takım sınırlandırmalar getirilmiştir. Fazla mesai ücreti de kanunda yer alan ve işçinin işveren karşısında korunmasını amaçlayan düzenlemelerdendir.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “İş Kanunu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Çalışma Süresinden Sayılan Durumlar

İş kanunu 66. Maddesinde  ise fiilen çalışma dışındaki bazı durumları da çalışma süreleri içinde  sayılmaktadır:

• Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
• İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
• İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
• İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
• Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
• Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

Çalışma Süresinden Sayılmayan Durumlar

• Burada sosyal yardım amacıyla örneğin işveren tarafından işçiye tahsis edilen serviste veya araçta geçen süreler işin niteliğinden doğmayıp işyerine gitme gelme esnasında geçirilen sürelerse bu süreler çalışma süresine dahil edilmeyecektir.
• Günlük 7,5 saat süreyi aşan işlerde işçilere 1 saatlik yemek molası verilmesi veya günlük 2 şer kez 15 er dakika çay veya sigara molası verilmesi gibi hususlarda çalışma süresine dahil edilmediğinden fazla mesai ücretinde hesaba katılmaz.

Fazla Çalışma Yaptırılması Yasak Olan Kişiler

Yine İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği ile bazı nitelikteki işçilerin fazla çalışma yapması hukuken yasaklanmıştır. Buna göre;

• 18 yaşını doldurmamış işçiler,
• İş sözleşmesi ile veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etseler bile, işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile fazla çalışmaya sağlıklarının elvermediği belgelenen işçiler,
• Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler,
• Fazla çalışma yapması yasak olan işçiler,

olarak tanımlanmıştır.

Fazla Çalışma Ücreti Hukuki Dayanağı

Çalışma süresi İş Kanuna İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Yönetmeliği 3. fıkrasına göre “Çalışma süresi, işçinin çalıştığı işte geçirdiği süredir. İs Kanunun 66. maddesinin birinci fıkrasında yazılı süreler de çalışma süresinden savılır. Aynı Kanunun 68. maddesi uyarınca verilen ara dinlenmeleri ise çalışma süresinden sayılmaz.

İş Kanunu’nun “Çalışma süresi” 4857 sayılı başlıklı 63 üncü maddesi;

“Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/7 md.; Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi: günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.”

Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir (Ek cümle: 6/5/2016-6715/3 md) Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz: denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.”

Fazla çalışma İş Kanunu’nun 41.maddesine göre;

1. Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırk beş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
2. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
3. Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.
4. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
5. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
6. maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69. maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
7. Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.
8. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz.
9. Bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
10. Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâllerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.
11. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.

Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır (Normal, Tatil ve Bayram Günleri)

Fazla mesai ödemesi, normal ücretin % 50 artırımlı olarak ödenmesi ile yapılır.

Ulusal bayram ve resmi tatillerde mesai yapılması halinde ise her bir saat için 2 katı ücret ödenmesi gerekir.

Aylık brüt ücretin 225’e bölünmesiyle saatlik çalışma ücreti belirlenir.

Fazla mesai hesaplama, saatlik ücretin 1,5 ile çarpılmasıyla yapılır. 2025 yılında belirlenen net asgari ücret 22.104,67 TL’dir. 2025 brüt asgari ücret ise 26.005,50 TL’dir. Fazla mesai hesaplamasında ise 26.005,50 TL 225’e bölünür. Böylece 2025 yılı için asgari ücretli bir çalışanın saatlik ücretine ulaşılır.

13.414,50 TL / 225 = 115,58 TL

Yani 2025 yılı için saatlik asgari brüt ücret 115,58 TL ‘dir. Aynı çalışanın 2025 fazla mesai ücreti ise 173,37 TL’dir. Ancak bu tutar sadece asgari ücret için geçerlidir. Brüt maaşı daha yüksek olan bir çalışanın, maaşıyla doğru orantılı olarak fazla mesai ücreti artış gösterir.

Pazar Mesaisi

Hafta sonu ve resmî izin günlerinde yapılan çalışmalar, ek mesai dışında hesaplanır. Dolayısıyla bu günler, 270 saat fazla mesaiye dâhildir. Pazar günü yapılan çalışmalar bu kapsamda değerlendirilmez. Hafta sonu mesaisi de dâhil olmak üzere toplam çalışma süresinin haftada 45 saati geçmesi durumunda farklı bir durum söz konusudur. Bu durumda, Pazar mesaisi 270 saate dâhil edilir. İşveren her koşulda hafta sonu çalışan personele ek ücret ödemek durumundadır.

Fazla Mesai Hesaplama Formülü:

Fazla mesai ücret hesaplama için öncelikle brüt maaşı 225’e bölmek gerekir ve böylece saatlik ücrete ulaşılır. Fazla mesai ücreti ise elde edilen tutarın 1,5 ile çarpılmasıyla elde edilir.

Saatlik Brüt Ücret = Aylık Brüt Ücret / 225

Fazla Mesai Ücreti = (Saatlik Brüt Ücret X 1,5) X Fazla Mesai Süresi)

Resmi Tatil Mesai Hesaplama

İş sözleşmesinde resmi tatillerde mesai ücreti ödeneceğine dair bir ibare varsa hesaplamalar yapılabilir. İş sözleşmelerine göre değişiklik gösterir. Genellikle resmi tatillerde çalışan için minimum %100 zamlı mesai ücreti uygulanır.

Örneğin bir çalışan, 115,58 TL saatlik brüt ücrete sahipse Resmi Tatillerde çalışması durumunda saatlik ücreti 2 ile çarpılarak brüt ücret 231,16 TL olur.

Resmi tatillerde mesai hesaplaması ile ilgili bilinmesi gereken önemli bir husus ise iş sözleşmesi ile belirlenen ücretlendirmedir. İş sözleşmesinde resmi tatillerde çalışılması durumunda %100’den daha fazla ücret verilmesi sağlanabilir. Böyle bir durumda çalışan, zamlı ücretini belirlenen orana göre alır.

Fazla Mesai Alacağı Davası

Fazla mesai alacağı davası, işçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde açabileceği dava türüdür.

Fazla mesai ücretini alamayan işçi, doğrudan dava açamaz. Öncelikle zorunlu arabuluculuk süreci başlatılmalıdır. Aksi takdirde, doğrudan mahkemede dava açılırsa mahkeme davayı usulden reddeder.

İşçi, fazla mesai yaptığını gösterir her türlü bilgi, belge, rapor, tanık vb. gibi delilleri hazırlar ve davalının yerleşim yerindeki veya işin görüldüğü yerdeki adliyeler bünyesinde yer alan arabuluculuk bürosuna başvuruda bulunur.

Sonrasında, arabuluculuk süreci başlar ve kural olarak en fazla 3 hafta sürer. Arabulucunun gerekli görmesi halinde, bu süre 1 hafta daha uzatılabilir. Bu görüşmelerde uyuşmazlık çözümlendiği takdirde sorun ortadan kalkar. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa durum tutanak altına alınır ve işçi artık dava açabilir.

İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi ve arabuluculuk aşamasında da sorunun çözülememesi halinde, iş mahkemesinde dava açılabilir. Bu dava, davalının yerleşim yerindeki veya işin görüldüğü yerdeki iş mahkemelerinde açılabilir. İş mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise asliye hukuk mahkemelerinde açılabilir.

Mahkemeye, işçinin fazla mesai yaptığına ilişkin tüm bilgi, belge, rapor, kayıt, tanık vb. gibi deliller dava dilekçesiyle ve arabuluculuk tutanağıyla birlikte sunulur. Mahkemenin yapacağı inceleme neticesinde, fazla mesai ücretiyle ilgili hüküm verilir.

İşçi, fazla mesai alacağı davasını işten ayrılarak açabileceği gibi iş ilişkisine son vermeden de sırf bu alacağı için dava açabilir. Burada işten ayrılma şartı yoktur.

Bu konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “İş Kanunu İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Sonuç

İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda, işçi haklı nedenle sözleşmeyi derhal feshedip işverene fazla mesai alacağı davası açabileceği gibi iş ilişkisini sona erdirmeden de fazla mesai alacağı davası açabilir. Her bir yola ilişkin dikkat edilmesi gereken birçok detay bulunur. Bu noktada hak kaybına uğramamak için bizimle İLETİŞİM geçiniz.